تنقیح مناط جز این نیست که عرف برخى از قیود وارد در کلام راوى یا امام را مثال تلقى کند نه مؤثر در حکم و از این جهت دایره حکم توسعه دهد و گاهى از آن به الغاء خصوصیت یا «مناسبت حکم و موضوع» تعبیر مى‌کنند.
در این مورد مثالى را مطرح مى‌کنیم:
در حدیث است مرد بیابانى بر پیامبر وارد شد، و گفت هلاک شدم.
پیامبر صلى اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: چه کردى؟
گفت: در روز ماه رمضان، با همسرم نزدیکى کردم.
پیامبر صلى اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: بنده‌اى را در راه خدا آزاد کن.
فهم عرفى که جدا از فهم خرد نیست-مى‌گوید: حکم پیامبر منحصر به بیابانى نیست و شهرى و بیابانى را نیز دربر مى‌گیرد، همچنین فرمان رسول خدا، دایر بر آزاد کردن بنده، همسر و غیر همسر را نیز دربر مى‌گیرد.
فقه شیعى باگشودن این باب که از مدالیل عرفى به شمار مى‌رود، احکام بسیارى از موضوعات را که در نصوص وارد نشده استنباط مى‌نماید.
