ستایش و نکوهش انسان بر کارهاى او

دلیل دیگر بر این مدعا این است که ما دو مطلب را از یکدیگر باز شناسیم:

1. نیکوکار و بدکار(صفات اکتسابى).

2. زیبا و زشت(صفات تکوینى).

ما انسانهاى نیکوکار را مورد ستایش قرار داده و بدکاران را نکوهش

مى نماییم ولى هرگز ستایش و نکوهش انسانهاى زیباروى یا بد منظر و زشت را بر این دو صفت تکوینى جایز نمى شماریم. روا نیست که انسان بلند قامت را مورد سؤال قرار داده که چرا قامت بلند دارى ولى پسندیده و روا است که ستمگر و دروغگو را توبیخ نموده به آنان بگوییم: چرا مرتکب این کار شده اید؟

کوتاه سخن این که ما میان دو دسته صفات اکتسابى و تکوینى، کارهاى اختیارى و اضطرارى از نظر مدح و ستایش، و ملامت و نکوهش به طور واضح و آشکار فرق مى گذاریم این فرق گذارى، روى یک ملاک عقلائى است و آن چیزى جز این که دسته نخست، پدید آمده انسان و اراده او مى باشد و دسته دوم از قلمرو توانایى و اراده او بیرون است، نمى باشد.(1)

1) شرح الأُصول الخمسة، ص 322.