گاهى مقصود از اضلال الهى این است که خداوند انسان را به خود وامى گذارد و الطاف و عنایات ویژه اى را که به مؤمنان عطا مى نماید از او دریغ مى کند و بالأخره او را به صورت قهرآمیز از گناه باز نمى دارد.
در توضیح این مطلب یادآور مى شویم که بازداشتن گناهکار از گناه به صورت قهرآمیز و اجبار با اصل اختیار و آزادى انسان که مورد تأیید قرآن است ناسازگار است و امّا به خود واگذارى او، در حقیقت کیفر افکار و اعمال
نادرست او است که از آن گاهى به «استدراج» و گاهى به خذلان تعبیر مى شود.
قرآن در این باره مى گوید:
(وَالَّذِینَ کَذَّبُوا بِایاتِنا سَنَسْتِدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ)(اعراف/182).
امام صادق(علیه السلام) فرمودند هرگاه خداوند خیر بنده اى را بخواهد پس اگر گناهى انجام دهد او را به نقمت و خشم خویش گرفتار مى کند، تا توبه و استغفار نماید و اگر براى او شر و بدى بخواهد (اعمال بد او را کیفر نماید) پس اگر مرتکب گناهى گردد او را مشمول نعمت خویش مى کند تا توبه و استغفار را فراموش نماید آنگاه فرمود این معنى سخن پروردگار است که فرمود:(سَنَسْتِدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ).(1)
امام صادق(علیه السلام) درباره توفیق و خذلان فرمودند:
وقتى انسان به دستورات الهى جامه عمل پوشد و عمل او موافق با امر خدا باشد، او موفق است و اگر اراده گناه نماید، خداوند او را مورد لطف خود قرار داده به گونه اى که او را از انجام آن منصرف نماید این نیز توفیق الهى است و اگر او را به خود واگذارد تا مرتکب آن گناه شود این «خذلان» الهى است.(2)
1) بحارالانوار، ج5، ص 217.
2) بحارالأنوار، ج5، ص 200.
