از آنجا که روز قیامت پرده ها کنار زده مى شود و هر چیزى، چهره واقعى خود را نمایان مى سازد (یَوْمَ تُبْلَى السَّرائِر)و گمراهان از هدایت یافتگان، و ظالمان از صالحان و عدالت خواهان باز شناخته مى شوند و هر کس نتایج اعمال خود را مشاهده مى کند، ظالمان و ستمگران از مشاهده سرانجام تلخ و نکبت بار خود به شدّت نگران شده و از شدّت ناراحتى دست خود را به دندان مى گزند و مى گویند:
(یا لَیْتَنى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً – یا وَیْلَتى لَیْتَنى لَمْ أَتَّخِذْ فلاناً خَلیلاً – لَقَدْ أَضَلَّنى عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنى وَکانَ الشَّیْطانُ لِلإِنْسانِ خَذُولاً).(1)
«اى کاش با پیامبر خدا همراه مى شدم، واى بر من اى کاش با فلان فرد ناشایسته رفاقت و دوستى نمى کردم، او مرا از راه قرآن که براى هدایت من نازل شده بود، گمراه ساخت و شیطان خوار و رها کننده انسان مى باشد».
از آیات یاد شده به روشنى به دست مى آید که گمراهى انسان نیز مانند هدایت او معلول عوامل خاصى است و از طرز تفکر و نوع برخورد او با حق، و آرمانهاى بلند الهى انسانى سرچشمه مى گیرد، و قدرت و اراده او در تحقّق این عوامل نقش مهم و کارسازى دارد.
1) فرقان/27ـ29.
