اکنون که با دیدگاه قرآن درباره نقش مؤثر کارهاى خوب و بد انسان در سرنوشت او آشنا شدیم، مناسب است نمونه هایى از روایات اسلامى را نیز در این رابطه بازگو نماییم تا نقطه نظر پیشوایان دینى خود را در این خصوص بدست آوریم و از آنجا که بررسى کامل روایات در این موضوع، به بحث گسترده اى نیاز دارد تنها به ذکر چند نمونه بسنده مى کنیم:
الف: کارهایى که در کم شدن و یا زیاد شدن روزى مؤثرند
در روایتى که از على (علیه السلام) نقل شده است، برخى از کارها موجب زیادى رزق و برخى دیگر موجب کم شدن آن معرفى گردیده اند که نمونه هایى را یادآور مى شویم:
1. «أَلأکْلُ عَلى الجِنابَة یُورِثُ الْفَقْرَ».
«غذا خوردن در حال جنابت موجب فقر است».
2. «تَرْکُ نُسْجِ الْعَنْکَبُوتِ فِى البَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ».
«باقى گذاشتن تارهاى عنکبوت در خانه موجب فقر مى شود».
3. «صِلَةُ الرَّحِمِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ».
«پیوند با خویشاوندان، رزق را زیاد مى کند».
4. «الاِسْتِغْفارُ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ».
«طلب آمرزش از گناهان، روزى را زیاد مى کند».
5.«شُکْرُ النِّعَمِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ».
«شکرگزارى نعمت هاى الهى موجب زیادى رزق است».
6. «اَلْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعامِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ».
«وضو گرفتن قبل از خوردن غذا مایه زیادى روزى مى شود».(1)
ب: صدقه و آثار آن
على(علیه السلام) درباره صدقه ـ خواه به صورت پنهان و یا آشکار ـ فرمودند:
یکى از شیرین ترین چیزهایى که مى توان از آن به عنوان وسیله اى براى تقرّب به خداوند بهره گرفت، صدقه پنهانى و صدقه آشکار و علانیه است. زیرا صدقه پنهانى کفّاره برخى از گناهان است: «صَدَقَةُ السِّرِّ فَإِنَّها تُکَفِّرُ الخطیئَة» و صدقه علانیه و آشکار هم از مرگ هاى ناگهانى و رقّت بار جلوگیرى مى کند «صَدَقَةُ العَلانِیَّة فَإِنَّها تَدْفَعُ مَیتَة السُّوء».(2)
ج: دعا و صله رحم، اجل و قضا و قدر را تغییر مى دهند.
على(علیه السلام) فرمود:
«وَصِلَةُ الرَّحِمِ فَإِنَّها مَثْراةٌ لِلْمالِ وَمَنْساةٌ فِى الأَجَل».(2)
«صله رحم، موجب فزونى مال و ثروت و باعث فراموشى اجل و مرگ مى شود (مرگ را به تأخیر مى اندازد)».
از رسول گرامى(صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده است که فرمودند:
«اگر انسانى که بیش از سه روز از عمرش باقى نمانده است، صله رحم نماید، خداوند سى سال بر عمر او مى افزاید، و دیگرى که سى و سه سال از عمر او باقى مانده، اگر با خویشاوندان خود قطع رابطه کند، سى سال از عمر او کاسته مى شود».(3)
امام صادق(علیه السلام) درباره دعا و نقش آن در تغییر دادن قضا و قدر الهى فرمودند:
«یَرُّدُّ الدُّعاءُ الْقَضاءَ وَذلِکَ الدُّعاءُ مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ: الّذی یُرَدُّ بِهِ القَضاءُ».(4)
«دعا، قضا و قدر الهى را تغییر مى دهد و بر آن دعاء نوشته شده است که تغییر دهنده قضا مى باشد(مقصود این است که خود دعا نیز یکى از قضا و قدرهاى الهى است که سرنوشت هاى غیر محتوم را دگرگون مى نماید)».
امام کاظم(علیه السلام) فرمودند:
«برخى از حوادث و ناملایمات، مورد قضا و قدر الهى واقع شده است و تحقّق آن موقوف به امضاى او است، ولى اگر دست دعا، به سوى خدا بلند نمایید و از او بخواهید که آن را برطرف نماید، آن را امضا و اجرا نمى کند».
از مطالعه این روایات نیز نقش مؤثر کارهاى خوب و بد انسان در سرنوشت او به خوبى روشن مى شود، دعا و صدقه و صله رحم از جمله کارهایى مى پاشند که در برطرف ساختن بلاها و به تأخیر افتادن مرگ انسان نقش مؤثرى دارند و این نکته نیز معلوم شد که هر یک از این ها نمونه هایى از قضا و قدر الهى مى باشند که با اراده و اختیار انسان، رابطه مستقیم دارند و بهترین دلایل بر آزادى و حریّت انسان در جهان بینى اسلامى بشمار مى روند.
1) بحارالانوار، ج76، ص 314.
2) نهج البلاغه، فیض الإسلام، خطبه109.
3) بحارالأنوار، ج4، باب بداء و نسخ، حدیث66.
4) بحارالأنوار، ج4، باب بداء، حدیث65.
