یکى از بخشهاى مربوط به قضا و قدر، مسأله سرنوشت غیر قطعى و قطعى است که برا ى نخستین بار قرآن تحت عنوان: «اجل» و «اجل مسمى» مطرح شده است، آنجا که لفظ «اجل» (بدون قید) به کار رفته است به معنى سرنوشت مطلق یا غیر قطعى است که به عللى مى تواند، نوسان داشته باشد و
نقصان و فزونى در آن راه یابد، در حالى که «اجل مسمى» آن اجل و سرنوشت قطعى است که در علم الهى مسلم و قطعى گشته و افزایش و کاهش در آن راه ندارد.
واژه «اجل» در آیات متعددى از قرآن به کار رفته است که مى توان همه آنها را به دو معنى بازگشت داد:
1. زمانى که یک پدیده به حیات و زندگى خود ادامه مى دهد و یا مدتى که در معاهده ها و قراردادها و غیر آن تعیین مى گردد مانند آیه:
(أَیَّمَا الأجَلَیْنِ قَضَیْتُ فَلا عُدوانَ عَلَیَّ) (قصص/28).
«هر کدام از دو مدت را برگزینم، ستمى بر من نخواهد بود».
2.آخرین لحظه و سرآمد حیات یک پدیده و یا زمانى که در قراردادها و غیر آن تعیین شده است مانند:
(أَجَلَهُنَّ أَنْ یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ)(طلاق/4).
«سرآمد عده زنان با وضع حمل آنان است».
نکته قابل توجه این که، این واژه در مورد انسان به دو صورت به کار رفته است:
الف: به صورت مطلق و بدون قید.
ب: به صورت مقید به کلمه مسمّى (اجل مسمّى).
و هر دو صورت آن در یک آیه به کار رفته است آنجا که درباره مبدأ آفرینش انسان سخن گفته مى فرماید:
(هُوَ الَّذِى خَلَقَکُمْ مِنْ طین ثُمَّ قَضى أَجلاً وَأَجَلٌ مُسَمّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ)(انعام/2).
«او است که شما را از گِل آفرید سپس (براى زندگى شما) مدتى تعیین کرد، و مدت معیّن (عمر هر کس) و سرآمد قطعى آن نزد او است».
و هر یک از آن دو (اجل مطلق و اجل مسمى) در آیات جداگانه نیز به کار رفته اند.(1)
ولى در مورد سایر پدیده ها، همیشه به صورت مفید (اجل مسمى) به کار رفته است:
(ما خَلَقْنَا السَّمَواتِ وَالأَرْضَ وَما بَیْنَهُما إِلاّ بِالْحَقِّ وَأَجَل مُسَمّىً)(احقاف/3).
«ما آسمان و زمین و آنچه ما بین آنها است را نیافریدیم، مگر به حق و سر آمد معیّن و نام برده شده».
1) (وَلَوْلا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ إِلى أَجَل مُسَمّىً لَقُضِى بَیْنَهُمْ)(شورى/14). (وَما کانَ لِرَسُول أَنْ یَأْتِى ب آیَة إِلاّ بِإِذْنِ اللهِ لِکُلِّ أَجَل کِتاب)(رعد/38).
