برخى از محققان در پاسخ به اشکال یاد شده راه دیگرى را برگزیده اند و آن عبارت از انکار اصل گستردگى اراده خدا نسبت به همه پدیده ها و از آن جمله افعال اختیارى انسان مى باشد براى توضیح سخنان آنان لازم است متن عبارت او را در اینجا بازگو کنیم آنگاه به نقد آن بپردازیم مؤلف محاضرات در این مورد مى گوید:
«افعال اختیارى انسان در قلمرو اراده خدا قرار ندارد زیرا اراده خدا از صفات ذاتى او نیست، بلکه از صفات فعلى او است که به معناى مشیت و اعمال قدرت مى باشد و از دو جهت، اراده خدا به کارهاى اختیارى انسان تعلق نمى گیرد:
1. در میان کارهاى اختیارى انسان، کارهاى ناشایسته اى چون کفر و
ستمگرى یافت مى شود که هرگز صحیح نیست به قدرت و اراده خدا انجام بگیرد.
2. اراده به معناى اعمال قدرت، به کارهاى اختیارى دیگران تعلق نمى گیرد زیرا این اراده، تنها به کارهاى مباشرى فاعل تعلق مى گیرد، و بدیهى است که کارهاى اختیارى انسان به صورت مباشرى از خدا صادر نمى گردد، بلکه تنها مبادى و اسباب این کارها چون حیات و علم، متعلق اراده و مشیت خدا است».(1)
حاصل این پاسخ را مى توان در چند مورد خلاصه کرد:
1. اراده از صفات ذاتى خدا نیست.
2. عمومیت اراده نسبت به کارهاى اختیارى انسان موجب نسبت دادن کارهاى قبیح به خدا است که با اصل پیراستگى و تنزیه آفریدگار یکتا از پلیدى و نقص سازگار نیست.
3. اراده به معنى اعمال قدرت، تنها به کارهاى مباشرى تعلق مى گیرد.
4. اسباب و مبادى کارهاى اختیارى انسان متعلق اراده و مشیت خدا است نه خود فعل.
1) محاضرات، ج2، ص 72.
