سومین عامل گرایش اشاعره به جبر، مسئله اراده پیشین و گسترده خدا است که به وجود تمام کائنات و هستى ها و از آن جمله افعال انسان تعلق گرفته است.
حاصل این شبهه این است که چیزى در جهان آفرینش بدون اراده خدا صورت نمى پذیرد و آنچه در جهان رخ مى دهد از قلمرو اراده او بیرون نیست و در نتیجه پدیده ها و رخدادها(و از آن جمله افعال انسان) مراد خدا بوده، و اراده ازلى بر تحقق آنها تعلّق گرفته است و ناگفته پیدا است که تحقق مراد پس از تحقق اراده، امر قطعى و الزامى است و نتیجه این اصل این مى شود که فعل انسان به صورت یک رخداد مراد خدا بوده و تحقق آن در ظرف خود ضرورى و واجب مى باشد و ضرورت و وجوب با اختیار سازگار نیست.(1)
براى تحقیق بیشتر، باید در موضوعات سه گانه بحث و گفتگو کرد.
1. آیا آنچه در قلمرو هستى رخ مى دهد همگى متعلق اراده خدا است، یا در این قلمرو چیز یا چیزهایى پیدا مى شود که بدون آن که اراده خدا بر هستى آنها تعلق بگیرد، تحقّق مى پذیرند؟
2. با توجه به اینکه تمام افعال انسان متعلق اراده ازلى و گسترده خدا است چگونه انسان به صورت فاعل مختار انجام وظیفه مى کند؟
3. اگر اراده خدا گسترده است و همه افعال خوب و بد را دربرمى گرد، نتیجه آن این است که افعال زشت انسان، مورد تعلق اراده خدا باشد.
تشریح و بررسى این مواضع سه گانه، گذشته از این که یک سلسله مسائل را کشف مى کند، زمینه را براى حلّ شبهه جبر و دیگر شبهات آماده مى سازد از خواننده گرامى خواهانم که ما را در بررسى این مباحث همراه کند و صبر وحوصله را پیشه خود سازد. اکنون برگردیم به بررسى مطلب نخست:
1) ترجمه و شرح فارسى کشف المراد، ص 428.
