الودود لغةً
«الودود» فعول بمعنى فاعل من مادّة «ودّ» وهو یدلّ على المحبّة ویُستعمل فی التمنّی. یقال: وَدِدتُه، أی: أَحببتُه. ویُقال: وَدِدْتُ أنّ ذاک کان، إذا تمنّیتَه. «الودّ» یدلّ على المحبّة و «الودادة» تدلّ على التمنّی(1)
قال ابن الأَثیر: فی أَسماء اللّه تعالى «الودود» هو فعول بمعنى مفعول. أی: محبوب فی قلوب أَولیائه، أو هو فعول بمعنى فاعل، أی: إنّه یحبّ عباده الصالحین، بمعنى أنّه یرضى عنهم(2)
الودود فی القرآن والحدیث
لقد وردت صفة «الودود» فی القرآن الکریم مرّةً واحدةً مع صفة «الرحیم»(3) ومرّة
واژه‌شناسى «وَدود»
صفت «ودود» (دوستدار)، [بر وزنِ] «فعول» به معناى «فاعل» و از ریشه ی «ودد» است که بر دوست داشتن دلالت مى‌کند و در معناى آرزو کردن نیز به کار مى‌رود. گفته مى‌شود: «وَددتُه» یعنى: او را دوست داشتم. همچنین گفته مى‌شود: «وددتُ أنّ ذاک کان؛ یعنى آرزو داشتم چنان مى بود»، هنگامى که آرزوى چیزى در میان باشد. «وُدّ» بر دوست داشتن دلالت مى‌کند و «وَدادة» بر آرزو کردن.
ابن اثیر گفته است: در صفات خداى متعال، «ودود» یا بر وزن «فعول» به معناى «مفعول» است، یعنى: در دل‌هاى پیروانش محبوب است، یا بر وزن «فعول» به معناى «فاعل» است، یعنى: بندگان شایسته‌اش را دوست دارد، به این معنا که از آنان خشنود است.
ودود، در قرآن و حدیث
صفت «ودود» در قرآن کریم یک بار با صفت «رحیم» و یک بار با صفت «غفور» به کار رفته است.
واحدة مع صفة «الغفور»(4)
أَمّا صفة «الودود» فی الآیات والأَحادیث ففعول بمعنى فاعل لا مفعول، وتدلّ على محبّة اللّه لعباده، وممّا یؤیّد هذا المطلب أَنّ الصفة المذکورة وردت مع صفات مثل «الغفور» و «الرَّحیم» بمعناها الفاعلیّ.
88 / 1
الرَّحیمُ الوَدودُ
الکتاب
«وَ اِسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی رَحِیمٌ وَدُودٌ».(3)
«إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعِیدُ- وَ هُوَ اَلْغَفُورُ اَلْوَدُودُ».(5)
الحدیث
5462. الإمام زین العابدین علیه السلام- فی مُناجاةِ المُریدینَ-: فَیامَن هُوَ عَلَى المُقبِلینَ عَلَیهِ مُقبِلٌ، وبِالعَطفِ عَلَیهِم عائِدٌ مُفضِلٌ، وبِالغافِلینَ عَن ذِکرِهِ رَحیمٌ رَؤوفٌ، وبِجَذبِهِم إِلى بابِهِ وَدودٌ عَطوفٌ.(6)
5463. الإمام الکاظم علیه السلام: أَستَغفِرُ اللّهَ رَبّی و أَتوبُ إِلَیهِ إِنَّ رَبّی قَریبٌ مُجیبٌ، أَستَغفِرُ اللّهَ رَبّی و أَتوبُ إِلَیهِ إِنَّ رَبّی رَحیمٌ وَدودٌ، أَستَغفِرُ اللّهَ رَبّی و أَتوبُ إِلَیهِ إِنَّهُ کانَ غَفّارا.(7)
صفت «ودود» در آیات و احادیث، بر وزن «فعول» به معناى «فاعل» است، نه «مفعول»، و بر دوستى خدا نسبت به بندگانش دلالت مى‌کند. آنچه این مطلب را تأیید مى‌کند، آن است که این صفت، همراه با صفت‌هایى همچون: «رحیم (آمرزنده)» و «غفور (مهربان)» (هر کدام یک بار)- که معناى فاعلى دارند- به کار رفته است.
88 / 1
مهربانِ دوستدار
قرآن
«و از پروردگارتان آمرزش بخواهید، آن‌گاه به سوى او باز گردید. بى‌گمان، پروردگار من، مهربان و دوستدار است».
«هم اوست که آغاز مى‌کند و باز مى‌گرداند. و اوست آمرزنده ی دوستدار».
حدیث
5462. امام زین العابدین علیه السلام- در نیایشِ خدا خواهان-: پس، اى کسى که بر رو آورندگان به او، روى آورنده است، و با عنایت به آنها بازگشت کننده و بیش از استحقاق [آنان]، بخشنده است، و به کسانى که از یاد خدا غافل‌اند، مهربان و مهروز است، و به کشیدن آنها به سوى درگاهش دوستدار و دلسوز است!
5463. امام کاظم علیه السلام: از خدا که پروردگار من است، آمرزش مى‌خواهم و به سوى او باز مى‌گردم، که پروردگار من، نزدیک و پاسخ دهنده است. از خدا که پروردگار من است، آمرزش مى‌خواهم و به سوى او باز مى‌گردم، که پروردگار من، مهربان و دوستدار است. از خدا که پروردگار من است، آمرزش مى‌خواهم و به سوى او باز مى‌گردم، که او آمُرزگار است.
88 / 2
الوَدودُ المُتَوَحِّدُ
5464. رسول اللّه صلى الله علیه و آله- فِی الدُّعاءِ-: أَسأَلُکَ بِاسمِکَ الوَدودِ المُتَوَحِّدِ یا أللّهُ، و أَسأَلُکَ بِاسمِکَ الرَّشیدِ مُرشِدَنا یا أللّهُ، و أَسأَلُکَ بِاسمِکَ الواهِبِ الموهِبِ یا وَهّابُ یا أللّهُ، و أَسأَلُکَ بِاسمِکَ الغائِبِ فی خَزائِنِ الغَیبِ یا عَلاّمَ الغُیوبِ یا أللّهُ.(8)
88 / 3
الوَدودُ العَلِیُّ
5465. الإمام علیّ علیه السلام- فی حَدیثٍ طَویلٍ-: وَاللّهُ تَعالى یَقولُ: وعِزَّتی وجَلالی وَارتِفاعِ مَکانی، إِنّی لا أُعَذِّبُ أَحدَا مِن خَلقی إِلاّ بِحُجَّةٍ وبُرهانٍ وعِلمٍ وبَیانٍ، لِأَنَّ رَحمَتی سَبَقَت غَضَبی، وکَتَبتُ الرَّحمَةَ عَلَیَّ، فَأَنَا الرَّاحِمُ الرَّحیمُ، و أَنَا الوَدودُ العَلِیُّ، و أَنَا المَنّانُ العَظیمُ، و أَنَا العَزیزُ الکَریمُ، فَإِذا أَرسَلتُ رَسولاً أَعطَیتُهُ بُرهانا و أَنزَلتُ عَلَیهِ کِتابا. فَمَن آمَنَ بی وبِرَسولی فَأُولئِکَ هُمُ المُفلِحونَ الفائِزونَ، ومَن کَفَرَ بی وبِرَسولی فَأُولئِکَ هُمُ الخاسِرونَ الَّذینَ استَحَقّوا عَذابی.(9)
88 / 2
دوستدار یگانه
5464. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله- در دعا-: از تو مى‌خواهم به نامت، اى دوستدار و اى یگانه، اى خدا! و از تو مى‌خواهم به نامت، اى نیکو تقدیر کننده و اى راهنماى ما، اى خدا! و از تو مى‌خواهم به نامت، اى بى‌مزدْ بخشنده و اى بخششگر بى‌پاداش و اى بى‌مزدْ بسیار بخشنده، اى خدا! و از تو مى‌خواهم به حقّ آن نامت که در خزانه‌هاى غیب، پنهان است، اى بسیار دانا به نهان‌ها، اى خدا!
88 / 3
دوستدار بلندمرتبه
5465. امام على علیه السلام- در حدیثى طولانى-: و خداى متعال مى‌فرماید: «به عزّت و شُکوهم و بلندى مرتبه‌ام، سوگند که من کسى از آفریدگانم را عذاب نمى‌کنم، مگر با دلیل و برهان و آگاهى و سخن روشن؛ زیرا رحمت من بر خشمم پیشى جسته، و رحمت را بر خود لازم کرده‌ام. پس منم رحم کننده و مهربان، و منم دوستدار بلندمرتبه، و منم گشاده‌دستِ سترگ، و منم شکست‌ناپذیر و بزرگوار. پس آن‌گاه که فرستاده‌اى فرستادم، به او برهان دادم و بر او کتابْ نازل کردم. پس کسانى که به من و فرستاده‌ام ایمان آوردند، آنان، همان رستگاران و نجات یافتگان‌اند، و کسانى که به من و فرستاده‌ام کفر ورزیدند، آنان، همان زیانکارانى هستند که سزاوار عذاب من شده‌اند».
1) معجم مقاییس اللغة: ج 6 ص 75.
2) النهایة: ج 5 ص 165.
3) هود: 90.
4) البروج: 14.
5) البروج 13 و 14.
6) بحار الأنوار: ج 94 ص 147 ح 21.
7) تهذیب الأحکام: ج 3 ص 115 ح 266 عن علیّ بن رئاب، مصباح المتهجّد: ص 615 ح 697، الإقبال: ج 1 ص 207 عن الإمام زین العابدین علیه السلام، بحار الأنوار: ج 98 ص 104 ح 3.
8) البلد الأمین: ص 417، بحار الأنوار: ج 93 ص 262 ح 1.
9) بحار الأنوار: ج 42 ص 53 ح 1 عن الأصبغ بن نباتة.
