آنچه تاکنون درباره ی وضع دوزخ و کیفر مجرمان گفته شد مربوط به عذابهاى جسمى آنان بود، لیکن در قیامت نوع دیگرى از عذاب وجود دارد که ناگوارى آن کمتر از عذابهاى جسمى نیست و آن
عذابهاى روحى است که در آیات و روایات به آن اشاره شده است، از جمله:
1- مؤمنان به آنها مىخندند، «فَالیَومَ الَّذِینَ آمَنوا مِنَ الکُفّارِ یَضحَکُونَ»(1) زیرا در دنیا کافران آنها را مسخره کرده و به آنها مىخندیدند. «انَّ الَّذِینَ اجرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنوا یَضحَکون»(2) آرى، جواب مسخره کردن و خنده ی کافران در دنیا، خندیدن به آنها در قیامت است.
2- خداوند با آنها حرف نمىزند، «وَ لا یُکَلّمُهُمُ اللّهُ یَومَ القِیامَة…»(3)
3- با خطاب تحقیرآمیز با آنها سخن گفته مىشود. «ذُقْ انّکَ انتَ العَزِیزُ الکَرِیمُ»(4) بچش مزه ی عذاب و قهر خدا را که همانا عمرى در شخصیّت موهومى زندگى کردى و خود را انسانى نمونه، کم نظیر، عزیز و کریم مىپنداشتى!
1) سوره مطفّفین، آیه 34.
2) سوره مطفّفین، آیه 29.
3) سوره بقره، آیه 174.
4) سوره دخان، آیه 49.
