در فرهنگ قرآن و روایات اسلامی خواب به نوعی شراب و خواب آلودگی به نوعی مستی تعبیر شده است.(1) این شراب اگر به قدر ضرورت مورد استفاده واقع شود برای جبران فرسودگی اعصاب و رفع خستگی و کسب آرامش روانی مفید است بلکه زندگی بدون استفاده از این شراب ممکن نیست، ولی استفاده ی بیش از حد از آن نه تنها مفید نیست بلکه زیانبار است، زیرا قدرت تفکر را در انسان ضعیف می کند و جام خدانمای دل را تیره می سازد، البته این در صورتی است که پرخوابی، مانند پرخوری و پرحرفی، برای انسان عادت شده باشد. بنابراین، برای جلا دادن آینه ی عقل و قلب، رعایت تعادل در خوابیدن، مانند رعایت تعادل در خوردن و سخن گفتن، ضرور و اجتناب ناپذیر است.
امام علی علیه السلام در این باره فرموده است:
اذا أراد الله صلاح عبده آلهمه قلة الکلام و قلة الطعام و قلة المنام.(2)
خداوند وقتی مصلحت کسی را بخواهد کم گفتن و کم خوردن و کم خوابیدن را به او الهام می کند.
نکته ی شایان توجه در تبیین این روایت و همه ی روایاتی که به جای تأکید بر رعایت اعتدال در مصرف غذا و خواب و سخن، توصیه به کم خوردن و کم خوابیدن و کم گفتن دارند این است که رعایت تعادل در این امور جز با کاستن از مقدار مورد تمایل انسان ممکن نیست. در رساله ی لقائیه درباره ی میزان خواب طالب دیدار خداوند متعال آمده است.
اما خواب؛ ریاضت آن را هم مرحوم علیین آرامگاه آخوند استاد قدس سره می فرمودند: که هر شبانه روزی یک ساعت از مقداری طبی کم بکند. میزان طبی را هفت ساعت می فرمودند، که خوابش در شبانه روزی شش ساعت باشد.
ولی وقتش را به نحوی قرار بدهد که اواخر شب را بیدار باشد، چرا که می فرمودند:
کسانی که از مقامات دین به جایی رسیده اند همه شان از شب خیزها بوده اند، از غیر آنها دیده نشده است… (3)
امام حسن عسکری علیه السلام درباره ی نقش مؤثر شب زنده داری در زدودن موانع خداشناسی و دیدار خداوند با دیده ی دل می فرماید:
ان الوصول الی الله عز و جل سفر لا یدرک الا بامتطاء اللیل.(4)
رسیدن به خداوند عز و جل سفری است که جز با سوار شدن بر دوش شب میسر نیست.
1) آیه ی 43 از سوره ی نساء: (در حال مستی نزدیک نماز نشوید)، در روایات به مستی خواب تفسیر شده است.- نگاه کنید به بحارالأنوار، جلد 84، صفحه ی 231.
2) مستدرک الوسائل جلد 3، صفحه ی 81.
3) رساله ی لقائیه، صفحه ی 105.
4) بحارالأنوار، جلد 78، صفحه ی 380.
