قابلیت براى اهلى شدن حیوانات، یک مسأله بسیار مهم است.
براى پى بردن به اهمّیّت هر نعمتى، باید حالتى را که در فرض از دست رفتن آن، حاصل مىشود مورد توجّه قرار داد.
اگر امروز حیوانات اهلى مبدّل به حیوانات وحشى شوند؛ شتر مانند یک پلنگ حمله کند و با آروارههاى نیرومندش انسانها را پاره نماید، و گاو شاخ بزند، و اسبها با لگد، پشت و پهلوى کسانى را که به آنها نزدیک مىشوند بشکنند، آن وقت است که نه تنها این گلّه گوسفندان و شتران و گاوها، سرمایه موجودى محسوب نمىشود؛ بلکه باید براى نجات از شرّ آنها به هر وسیله نابود کنندهاى متوسّل شویم و عطایشان را به لقایشان ببخشیم. در حال حاضر نیز گهگاه، این حیوانات رام و سر به زیر خشمگین و خطرناک مىشوند، فیلها یاد هندوستان مىکنند، شترهاى عصباى به صاحبان خود حملهور مىشوند، و اگر کمى غفلت شود، ممکن است به نابودى آنها منتهى گردد، گوئى خدا مىخواهد نشان دهد که اگر من فرمان تسلیم و خضوع را از آنها بگیرم ببینید به چه صورتى در مىآیند!
قرآن با تعبیرهاى مختلفى از این واقعیت یاد کرده است؛ گاه مىفرماید:
وَذَلَّلْناها لَهُمْ: «ما آنها را ذلیل (و رام) انسانها ساختیم» (1) و گاه مىفرماید:
«هنگامى که سوار بر چهار پایان مىشوید: بگوئید: سُبْحانَ الّذِى سَخَرَّلَنا هذا وَ ما کُنّا مُقْرِنینَ: «منزه است خداوندى که این را براى ما تسخیر کرد و ما توانائى آن را نداشتیم» (2)
در توحید مفضّل نیز به این نکته اشاره شده، و بعد از بیان خلقت چهار پایان مىفرماید: «ثُمَّ مُنِعَتْ الذِّهْنَ وَ الْعَقْلَ لِتَذِلَّ لِلأَنْسانِ فَلا تَمْتَنِعَ عَلَیْهِ إذا کَدَّها الْکَدُّ الشَّدِیْدُ و حَمَّلَها الْحِمْلَ الثَّقِیْلَ»: «سپس خداوند عقل و هوش را از چهارپایان برداشت تا تسلیم و رام انسان شوند؛ و هنگامى که زحمات شدید و بارهاى سنگین بر آنها تحمیل مىگردد سرپیچى نکنند.» (3)
البته نداشتن عقل و ذهن قسمتى از دلیل رام شدن آنها است، زیرا علاوه بر این، خداوند حکیم آنها را چنان آفریده است که به زودى رام مىشوند و براى همیشه به همان حال باقى مىمانند؛ در حالى که بعضى از حیواناتى که در هوش و عقل همانند آنها هستند (مانند گرگ و پلنگ) اگر با زحمت زیاد رام شوند جنبه موقتى دارد و در همان حال نیز باید شدیداً از آنها احتیاط کرد، و گاه با مختصر غفلتى صاحبان خود را مىدرند.
1) سوره یس، آیه 72.
2) سوره زخرف، آیه 13.
3) توحید مفضّل (بحارالانوار، جلد 3، صفحه 91).
