زندگى زنبوران عسل، پر از عجائب و ماجراها است؛ و آنچه تاکنون گفتهایم فقط گوشهاى از آن بود. داستان ساختن موم،- همان مصالحى که خانه زنبوران عسل، کلًاّ از آن تشکیل شده،- خود داستان مفصّلى است؛ و عجب اینکه از این موم، تنها براى خانه سازى استفاده نمىکنند. گاه لاشه حشرات مزاحمى را که قادر به حمل آن به خارج از کندو نیستند، مومیائى مىکنند تا از شرّ آن در امان بمانند!
یکى از زنبور شناسان مىگوید: روزى در داخل کندو، گلولهاى از موم، جلب توجّه او را کرد، که نسبتاً بزرگ بود. وقتى آن را شکافت دید لاشه ملخى در داخل آن است که به وسیله زنبوران مومیائى شده است.
بعضى درباره موم گفتهاند: موم روح عسل و عسل روح گل است و به قدرى لطیف است که وزن پانصد خانه از شهر زنبوران عسل، بیش از چند گرم نیست! گرچه براى ما مشکل است که بدانیم که این موم چگونه و به چه ترتیب براى زنبوران عسل تراوش مىکند، و امروز به خوبى مىدانیم که موم مصرفهاى مهمّى در صنایع دارد.
مسأله تلقیح و بارور ساختن گلها، یکى دیگر از مهمترین کارهاى زنبوران عسل است.
یکى از دانشمندان مىگوید: «بى وجود حشرات، سبدهاى ما از میوه خالى مىشود؛ زیرا حشراتى که با گل سر و کار دارند، بهتر از هر عاملى مىتوانند گرد گل را به گل تلقیح کنند. هنگامى که یکى از حشرات گل دوست، خرطوم خود را در گلى فرو مىبرد، یا چنانکه اغلب پیش مىآید، قسمتى از بدن خود را در
حقه گل داخل مىکند؛ هنگام خروج تنش از گرد زرد رنگى که همان گرد گل است پوشیده مىشود و بلافاصله آن را به گل دیگرى منتقل مىکند، و چنانکه مىدانیم؛ گرد گل عامل مؤثّرى است که بىوجود آن نه تخم تبدیل به دانه، و نه تخمدان بدل به میوه مىشود.
این نکته از نظر فلسفى قابل توجّه است که حشرات گل دوست از بدو پیدایش با گل سر و کار داشتهاند … هر دو به موازات هم، توسعه و تکامل یافته، و امروز به مرحلهاى رسیدهاند که بىوجود هم نمىتوانند زندگى کنند …
مهمترین حشرات گل دوست که لابد شما هم مىشناسید، عبارتند از: پروانه و زنبور عسل و زنبور طلائى … اما در میان این حشرات گل دوست زنبوران عسل براى بیرون کشیدن گرد و شیره گل از همه مجهّزترند.» (1)
توجّه به این نکته نیز ضرورت دارد که درختانى که داراى گلهاى نر و مادّهاند، دو دستهاند: درختان نازا، که قادر به بارور ساختن تخمهاى گل خود نمىباشند، و درختان زاینده که این قدرت را دارند.
براى بارور ساختن دسته اوّل، یک واسطه لازم است، که این واسطه زنبور عسل مىباشد؛ و ثابت شده که حدود هشتاد درصد از عمل لقاح گلها به وسیله زنبوران عسل صورت مىگیرد و براى مزید اطلاع درباره نقش زنبوران عسل باید توجّه داشت که همه انواع درختان سیب، گلابى، گیلاس و بادام و مانند آنها، جزء درختان نازا هستند!
کوششهایى که در مورد امکان لقاح، از طرق شیمیائى و میکانیکى و مصنوعى به جاى زنبور عسل آمده، به شکست انجامیده است، و از اینجا نقش زنبوران عسل روشنتر مىشود. (2)
بعضى از دانشمندان مىگویند: «در برابر یک هزار تومان عسل و موم که زنبور براى ما درست مىکند؛ دست کم دویست هزار تومان در کار زراعت به ما
کمک مىکند!» (3)
این سخن را با جمله عجیبى از مترلینگ دانشمند زیست شناس به پایان مىبریم. او مىگوید: «همین امروز اگر زنبور عسل (اعم از وحشى و اهلى) از بین برود، یکصد هزار نوع از گیاهان و گلها و میوهها از بین خواهد رفت و از کجا که اصولًا تمدّن ما از بین نرود!!» (4)
1) نظرى به طبیعت و اسرار آن، صفحه 126.
2) پرورش زنبور عسل، صفحه 233 و 234 (با تلخیص).
3) اقتباس از جهان حشرات.
4) اولین دانشگاه، جلد 5، صفحه 55.
