در آیات فوق این حقیقت به خوبى منعکس بود که خداوند روزى همه موجودات زنده را بر عهده گرفته؛ و هرجا باشند به آنها مىرساند. ولى این سؤال پیش مىآید: پس چرا در دنیاى کنونى، و در طول تاریخ، گروهى از
گرسنگى مرده و مىمیرند؟ آیا روزى آنها تأمین نشده است؟!
در پاسخ این سئوال باید به این نکات توجّه کرد: اولًا: تأمین و تضمین روزى به این معنى نیست که آن را براى انسان عاقل با شعور فراهم ساخته، به در خانهاش بفرستند، یا لقمه کنند و در دهانش بگذارند؛ بلکه زمینهها فراهم شده است، و تلاش و کوشش انسان شرط تحقق و به فعلیت رسیدن این زمینهها است. حتى مریم علیه السلام در آن شرائط سخت وضع حمل در آن بیابان خاموش که خداوند روزىاش را به صورت خرماى تازه (رطب) بر شاخسار نخلى که در آن بیابان بود ظاهر ساخت؛ مأمور شد حرکتى کند و مخاطب به جمله وَهُزِّى الَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ … (1) «تو اى مریم نیز تکانى به این درخت نخل بده تا رطب تازه بر تو فرو ریزد» گردید.
ثانیاً: اگر انسانهایى در گذشته و حال غصب حقوق دیگران کنند و روزىهاى آنها را به ظلم از آنها بگیرند؛ دلیل بر عدم تأمین روزى از ناحیه خدا نیست. به تعبیر دیگر: علاوه بر مسأله تلاش و کوشش، وجود عدالت اجتماعى نیز شرط تقسیم عادلانه روزىها است؛ و اگر گفته شود: خداوند چرا جلو ظلم ظالمین را نمىگیرد؟ مىگوئیم اساس زندگى بشر بر آزادى اراده است تا همگى آزمایش شوند نه بر اجبار و اکراه؛ و گرنه تکاملى صورت نخواهد گرفت.
(دقت کنید.)
ثالثاً: منابع زیادى براى تغذیه انسانها در همین کره خاکى وجود دارد که باید با هوش و درایت آنها را کشف و به کار گرفت؛ و اگر انسان در این زمینه کوتاهى کند مقصّر خود او است.
ما نباید فراموش کنیم مناطقى از آفریقا که مردماش از گرسنگى مىمیرند، بعضاً از غنىترین مناطق جهان است؛ ولى عوامل ویرانگر که در بالا به آن اشاره شده آنها را به این روز سیاه انداختهاند.
این بحث فشرده را با سخنى از على علیه السلام در نهجالبلاغه پایان مىدهیم. آنجا
که فرمود:
«أُنْظُرُوا الىَ النَّمْلَةِ فِى صِغَر جُثَتِّها وَ لَطافَةِ هَیْئَتِها لا تَکادُ تُنالُ بلَحْظ الْبَصَر وَ لا بِمُسْتَدْرَکِ الْفِکَرِ کَیْفَ دَبَّتْ عَلى أَرْضِها، وَ صُبَّتْ عَلى رِزْقِها تَنْقُلُ الْحَبَّةَ الى جُحْرِها وَ تُعِدُّها فِى مُسْتَقرِّها، تَجْمَعُ فى حَرِّها لِبَرْدِها، وَ فى وِرْدِهَا لِصَدْرِها»:
«به این مورچه با آن جثّه کوچک و اندام ظریفاش بنگرید که از کوچکى و لطافت به خوبى به چشم دیده نمىشود، و در اندیشه نمىگنجد، چگونه روى زمین راه مىرود و براى به دست آوردن روزى تلاش مىکند، دانهها را به لانه منتقل مىسازد و در جایگاه مخصوص نگهدارى مىکند، در فصل گرما براى سرما و در هنگام وجود امکانات براى زمانى که ممکن نیست ذخیره مىکند!» (2)
1) سوره مریم، آیه 25.
2) نهجالبلاغه، خطبه 185.
