معمولًا هر اندازه موجودات بزرگتر باشند قوانین حاکم بر آنها باید از ظرافت کمترى برخوردار باشد؛ در حالى که این معنى در این عالم عظیم و پهناور، هرگز صدق نمىکند؛ یعنى آنها در عین عظمت و وسعت عجیب و سرسام آور، داراى قوانین بسیار دقیق و ظریفى است. براى پى بردن به این حقیقت کافى است به امور زیر توجّه کنید:
الف: مىدانیم که سرانجام انسان موفّق شد سفینه فضایى خود را با دو سرنشین در نقطه معیّنى که دانشمندان در نظر داشتند در کره ماه پیاده کند؛ و بعد به همان ترتیب باز گرداند. درست بیندیشید در این مدّت سه روزى که این سفینه، فاصله میان کره زمین و ماه را مىپیمود، زمین به دور خود حرکت مىکرد؛ و جاى خود را در آسمان، در اطراف خورشید تغییر مىداد؛ کره ماه نیز حرکتى به دور خود، و حرکتى به دور کره زمین داشت. چقدر این حرکتها باید منظّم، دقیق و حساب شده باشد که دانشمندان بتوانند به وسیله مغزهاى الکترونیکى تمام این دگرگونىها را در وضع کره زمین و ماه محاسبه و اندازهگیرى کرده تا سفینه فضایى خود را دقیقاً در همان جا از کره ماه که مىخواهند پیاده کنند، و بعداً نیز به همان جا از کره زمین که مىخواهند بازگردانند.
هرگاه یکى از این حرکتهاى مختلف و تو در تو کمترین نوسانى داشت و یک ثانیه کم و زیادى مىشد مسلّماً محاسبات دانشمندان به هم مىخورد و کارشان عقیم مىماند.
آرى این نظام دقیق عالم هستى است که به انسان اجازه انجام چنین کار مهمّى،- یعنى فرود در کره ماه را در جاى معیّن و دلخواه- مىدهد.
ب: دانشمندان فلکى مىتوانند از ده‌ها سال پیش، حوادث آینده مربوط به خسوف و کسوف در کره زمین و مقدار ساعات شب و روز و طلوع و غروب
ماه و خورشید را محاسبه و اندازهگیرى کنند؛ و این نیست مگر به خاطر نظم دقیق حرکات آنها.
ج: همانگونه که قبلًا اشاره شد؛ نیروى جاذبه، کرات آسمانى را به سوى یکدیگر جذب مىکند؛ ولى نیروى دافعه که از حرکت دورانى حاصل مىشود، و نیروى گریز از مرکز نام دارد، آنها را از هم دور مىسازد.
حال اگر بنا باشد کرهاى در مدار خودش میلیونها سال در مدار معیّنى دقیقاً حرکت کند؛ باید این دو نیرو کاملًا متعادل گردند. این را نیز مىدانیم که جاذبه نسبت مستقیمى با مقدار جرم موجودات و نسبت معکوسى با مجذور فاصله آنها دارد. (اگر جِرمها بیشتر شود جاذبه قوىتر مىگردد، و اگر فاصلهها بیشتر گردد جاذبه طبق حساب فوق کاسته مىشود.)
بنابراین براى اینکه مثلًا کره زمین در مدار معیّنى برگرد خورشید در یک مدّت بسیار طولانى در مدار ثابت بگردد؛ مقدار جرم خورشید، و جرم زمین، و همچنین فاصله آنها با یکدیگر، و نیز سرعت سیر حرکت زمین به دور خورشید، همگى باید طبق حساب دقیقى باشد تا تعادل در میان آنها برقرار گردد؛ و اینها مسائلى است که بدون دخالت یک علم بىپایان و یک عقل کل امکانپذیر نیست.
—
