1- در حدیثى از امام موسى بن جعفر علیه السلام آمده است که یکى از یارانش از آن حضرت درباره «ضُعَفاء» (مُسْتَضْعَفِیْن) سؤال کرد؛ امام علیه السلام در پاسخ چنین نوشت: «الضَّعِیفُ مَنْ لَمْ تُرْفَعْ الَیْهِ حُجَّةٌ، وَلَمْ یَعْرِف الْاخْتِلافَ، فَاذا عَرَفَ الْاخْتِلافَ فَلْیَسَ بِمُسْتَضْعَفٍ:» «مستضعف کسى است که دلیلى براى او اقامه نشده و از اختلاف (درباره دین و مذهب) آگاهى نیافته؛ هنگامى که از وجود اختلاف با خبر شد دیگر مستضعف نیست!» (1)
2- همین معنى از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «مَنْ عَرَفَ اخْتِلافَ النّاسِ فَلَیْسَ بِمُسْتَضْعَفٍ» «کسى که اختلاف مردم را بداند مستضعف نیست.» (2)
اشاره به اینکه هنگامى که انسان از وجود اختلاف با خبر شد عقل او را وادار به تحقیق و مطالعه مىکند؛ و در این هنگام مستضعف محسوب نمىشود.
البته منظور از مستضعف در اینجا همان مستضعف فکرى است؛ که گاه ما او را جاهل قاصر مىنامیم.
3- در حدیث دیگرى از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم آمده است: «أَرْبَعَةٌ تَلْزَمُ کُلَّ ذِىْ حِجَى وَ عَقلٍ مِن أُمَّتِىْ قِیْلَ یا رَسُوْلَ اللهِ! ما هنَّ؟ قال: اسْتِماعُ الْعِلْمِ وَ حِفْظُهُ وَ نَشْرُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ»: «چهار چیز است که براى هر صاحب خرد و عقلى از امت من لازم است: گوش فرا دادن به علم و دانش، و حفظ، و نشر، و عمل به آن» (3)
به این ترتیب پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم استماع و تحقیق را از آثار و نشانههاى عقل و درایت شمرده است.
1) اصول کافى، جلد 2، صفحه 406 حدیث 11 (باب المستضعف).
2) همان مدرک، حدیث 10.
3) تحف العقول، مواعظ النبى، صفحه 40.
