در این درس مىخواهیم از کشور بزرگ تن خود که هنوز یک کوچه از هفت شهر آن را نگشتهایم بیرون آییم و در هر گوشه و کنار به سرعت سرى بزنیم و نمونههایى از نظام شگفتانگیز موجودات برداریم:
نگاهى به آسمان تیره شب مىدوزیم یک پرنده استثنایى را در لابهلاى پردههاى ظلمت همچون شبح اسرارآمیزى مىبینیم که با شجاعت تمام به هر سو براى پیدا کردن طعمه خویش در پرواز است.
این پرنده همان «شبپره یا خفاش» است که همه چیزش عجیب است امّا پروازش در دل تاریکى شب از همه عجیبتر.
حرکت سریع خفاش در تاریکى شب بدون برخورد به مانع، به قدرى شگفتانگیز است که هر قدر درباره آن مطالعه شود اسرار
تازهاى از این پرنده اسرارآمیز به دست مىآید.
این پرنده در میان تاریکى با همان سرعت و شجاعتى حرکت مىکند که کبوتر تند پرواز در دل آفتاب و مسلماً اگر وسیلهاى براى اطلاع از وجود موانع نداشت خیلى دست به عصا حرکت مىکرد.
اگر او را در تونلى تاریک و باریک و پر پیچ و خم که آن را به دوده آغشته باشند رها سازند از تمام پیچ و خمها مىگذرد بدون اینکه حتى یک بار به دیوار تونل برخورد کند و ذرهاى دوده روى بال او بنشیند. این وضع عجیب خفاش معلول خاصیّتى در وجود او است شبیه خاصیّتِ رادار.
در این جا باید کمى با دستگاه رادار آشنا شویم تا به وضع آن در وجود کوچک خفاش پى ببریم.
در فیزیک در بحثِ صوت سخنى درباره امواج ماوراءِ صوت است این امواج همان امواجى هستند که تناوب و طول آنها به قدرى زیاد است که گوش انسان قادر به درک آنها نیست و به همین جهت آنها را ماوراءِ صوت مىنامند.
هنگامى که چنین امواجى را به وسیله یک مبدأ فرستنده قوى ایجاد کنند، این امواج همه جا پیش مىروند ولى همین که در یک نقطه از فضا به مانعى (مانند هواپیماى دشمن یا هر مانع دیگر) برخورد کند مانند توپى که به دیوار بخورد باز مىگردند درست مانند صدایى که ما در برابر یک کوه و یا یک دیوار بلند مىدهیم و از مقدار فاصله زمانى بازگشت این امواج مىتوان فاصله آن مانع را دقیقاً اندازهگیرى کرد.
بسیارى از هواپیماها و کشتىها به وسیله دستگاه رادار هدایت مىشوند و به هر مقصدى بخواهند مىروند و نیز براى پیدا کردن هواپیماها و کشتىهاى دشمن از رادار استفاده مىکنند.
دانشمندان مىگویند در وجود این پرنده کوچک دستگاهى شبیه رادار وجود دارد، به این نشان که اگر آن را در اطاقى به پرواز در آوریم و در همان لحظه میکروفونى که امواج ماوراءِ صوت را به امواج قابل شنیدن تبدیل مىکند، به کار اندازیم، همهمه گوشخراشى در اطاق به راه خواهد افتاد و در هر ثانیه 30 الى 60 مرتبه امواج ماوراء صوت از خفاش شنیده مىشود.
ولى این سؤال پیش مىآید که این امواج به وسیله کدام عضو خفاش به وجود مىآید یعنى دستگاه فرستنده او کدام و دستگاه گیرنده او کدام است؟
دانشمندان در پاسخ این سؤال مىگویند: «این امواج به وسیله عضلات نیرومند حنجره خفاش ایجاد و از طریق سوراخهاى بینى او بیرون فرستاده مىشود، و گوش بزرگ او دستگاه گیرنده امواجى است که باز مىگردد».
بنابراین خفاش در سیر و سیاحت شبانه خود مدیون گوشهاى خود است و یک دانشمند روسى به نام «ژورین» با تجربیاتى ثابت کرده که اگر گوشهاى خفاش را بردارند نمىتواند بدون برخورد به مانع در تاریکى پرواز کند. در حالى که اگر چشم او را به کلّى بردارند حرکت او با کمال مهارت انجام خواهد یافت؛ یعنى خفاش با گوش خود مىبیند! نه با چشم خود! و این چیز عجیبى است. (دقّت کنید)
اکنون بیندیشید این دو دستگاه عجیب و حیرتانگیز را چه کسى در این جثه کوچک و ناچیز این پرنده به وجود آورده و طرز استفاده از آنها را چگونه به او تعلیم داده است که بتواند در پناه این وسیله مطمئن از خطرات فراوانى که در حرکات شبانهاش در پیش روى او است مصون بماند؟ … راستى چه کسى؟
آیا ممکن است طبیعت فاقد عقل و شعور چنین عملى را انجام دهد؟ و دستگاهى را که دانشمندان بزرگ با هزینههاى زیاد مىسازند به این سادگى در وجود او قرار دهد؟
شایسته ستایش آن آفریدگارى است
کارد چنین دلاویز، نقشى ز ماء و طینى
امیرمؤمنان على علیه السلام در نهجالبلاغه در ضمن خطبه مفصلى که پیرامون آفرینش خفاش بیان کرده مىفرماید:
«لا تمتنع من المضى فیه لغسق دجنته … فسبحان البارء لکل شىءٍ على غیر مثال (1)؛
و هرگز به خاطر شدت تاریکى از راه باز نمىماند … پاک و منزه است خدایى که بدون الگوى قبلى همه چیز را آفریده است».
فکر کنید و پاسخ دهید
1- درباره آفرینش شبپره چه اطلاعات جالب دیگرى دارید؟
2- آیا مىدانید بالهاى شبپره، و طرز بچهدار شدن او و حتى طرز خواب او با حیوانات دیگر فرق دارد یعنى یک پرنده کاملًا استثنایى است؟
1) نهجالبلاغه خطبه 155.
