کارهاى اختیارى نیازمند به فاعل است نه علت

ما در دو مقام بحث مى کنیم:

1. میان افعال اختیارى و معالیل طبیعى فرق اساسى وجود دارد زیرا معالیل طبیعى بر اصل سنخیت علت و معلول استوار بوده و نیازمند علت طبیعى مى باشند که هستى آنها را به طور حتمى ووجوب پدید مى آورد ولى افعال اختیارى انسان تنها به فاعل نیازمند مى باشند و فاعل آنها «نفس» است که با اختیار و اقتدار آن را ایجاد مى نماید و هیچ گونه قطعیت و وجوبى در فاعلیت آن راه ندارد.

2. قاعده یاد شده«الشىء ما لم یجب لم یوجد» به علل و معالیل طبیعى اختصاص دارد و ربطى به افعال اختیارى انسان ندارد زیرا این قاعده مبتنى بر

اصل تناسب و سنخیت علت و معلول استوار است و این اصل از ویژگى علل و معالیل طبیعى به شمار مى رود، زیرا معلول مرتبه نازلى از علت مى باشد و از صمیم ذات و واقعیت آن سرچشمه مى گرد و افعال اختیارى انسان چنین نیستند زیرا آنها چه معلول اراده و چه معلول قدرت و سلطنت نفس باشند مبتنى بر اصل سخنیت نمى باشند زیرا از کمون ذات و واقعیت علت و فاعل خود (انسان) صادر نمى گردند.(1)

1) محاضرات فى أُصول الفقه، ج2، تقریرات درس اصول آیت الله خویى.