با توجه به آنچه که در این فصل و فصل قبل ارائه شد، روشن گشت که مسئله تعارض علم و دین با پیدایش داروینیسم صورتهای مختلفی به خود می گیرد، گاهی مدلول مطابقی آن با مبانی دینی سازگار نیست، مانند:
1- تفسیر خلقت و آفرینش بر اساس انتخاب اصلح، به گونه ای که در پیدایش نظام تکاملی طبیعت حرکت ذاتی و خود به خودی ماده کافی است و نیازی به علت بیرون از جهات طبیعت ندارد.
2- انسان زاده میمون و تکامل یافته از اوست.
فرضیه داروین در این دو مورد معارضه مطابقی با مبانی دینی دارد، در حالی
که در دو مورد دیگر اصل فرضیه تعارضی ندارد؛ بلکه برداشتهای غلط از آن، این معارضه را به وجود آورده است. مانند دو معارضه اخیر:
3- معارضه با کرامت و اشرفیت انسان.
4- معارضه با ارزشهای اخلاقی.
در حالی که صحت فرضیه، پدید آرنده این دو معارضه نیست، این دیگرانند که از این فرضیه، چنین برداشتی را کرده اند. و حلّ صور معارضه در همه محورهای یاد شده در دو فصل بیان گردید.
