سرچشمه پیدایش باد همان اختلاف درجه حرارت میان دو منطقه مختلف زمین است. این معنى را به آسانى مىتوانیم در فصل زمستان که هواى اطاق ما گرم و هواى بیرون سرد است آزمایش کنیم. وقتى کمى در را باز بگذاریم با گذاردن دو شمع روشن در طرف بالا و پائین در، این معنى به خوبى معلوم مىشود که هواى سرد به علت سنگینى از پائین داخل، و هواى گرم به سبب سبکى از بالا خارج مىشود، و شعله شمع را همراه خود مىکشد. (هواى گرم منبسط و سبک مىشود و هواى سرد فشرده و سنگین؛ و اگر این خاصّیت نبود و بادها متوقّف مىشدند چه بلاى عظیمى بر سر انسان مىآمد؟!)
این را نیز مىدانیم که کره زمین داراى سه منطقه است: منطقه بسیار سرد (نواحى قطبى) و بسیار گرم (نواحى استوائى) و معتدل (نواحى میان این دو منطقه) این اختلاف درجه حرارت در روى کره زمین تولید جریانهاى دائمى هوا از سوئى به سوئى دیگر مىکند که مهمترین آنها به نام بادهاى آلیزه (بادهایى که از قطب به سوى منطقه استوا مىوزد، و چون سرد است طبعاً در مجاورت کره زمین حرکت مىکند) و بادهاى کنتر آلیزه (بادهایى که از منطقه استوائى به سوى قطب مىوزد و چون گرم است در طبقات بالاى جوّ حرکت مىکند.) (1)
از این گذشته هنگامى که آفتاب مىتابد، آب اقیانوسها به اندازه ساحل گرم نمىشود؛ بعلاوه شبها آب دریا گرمى خود را زودتر از دست مىدهد تا سواحل. این اختلاف درجه حرارت میان دریا و ساحل نیز سبب جریانهاى
دائمى از ساحل به سوى دریا، و از دریا به سوى ساحل مىشود.
علاوه بر همه اینها، کروى بودن زمین سبب مىشود که بعضى از مناطق درست مقابل آفتاب باشند (موقع ظهر) و در مناطق دیگرى آفتاب به طور مایل مىتابد. (هنگام طلوع و غروب) این اختلاف درجه حرارت نیز یکى از عوامل پیدایش بادها در مناطق مختلف است. (همچنین عوامل پیچیده دیگر)
این عوامل دست به دست هم مىدهند و بادها را در سرتاسر کره زمین به حرکت در مىآورند؛ و منافع فراوان زیر را که در آیات بالا به آن اشاره شده همراه مىآورند:
1- بادها به خاطر وزش بر سطح اقیانوسها در تولید ابرها سهم مهمّى دارند.
2- بادها، ابرها را با خود به مناطق خشک و بى آب مىبرند؛ و اگر آنها نبودند بخش عمده کره زمین از بى آبى مىسوخت.
3- بادها، هوا را تصفیه و تلطیف مىکنند؛ و اکسیژن لازم را از مناطق دور به ارمغان مىآورند.
4- بادها، عفونتها را با خود مىبرند و از این راه کمک به پاکى هوا مىکنند.
5- بادها از فشار حرارت خورشید روى برگها و گیاهان مىکاهند، و جلو آفتاب سوختگى را مىگیرند؛ و روى هم رفته وسیله مؤثّرى براى تعدیل هوا در مناطق روى زمیناند.
6- بادها- چنانکه در تفسیر آیات گفتیم- ابرها را مىفشارند و آنها را براى ریزش باران آماده مىکنند.
7- بادها ابرها را به طرف بالاى جو مىرانند که به خاطر سردى و از دست دادن قدرت اشباع، مبدّل به قطرات باران حیات بخش مىشوند.
8- بادها کشتىهاى بادبانى را بر صفحه اقیانوسها به حرکت در مىآورند؛ و در حقیقت یکى از منابع مهم انرژى محسوب مىشوند.
9- بادها براى حرکت آسیابهاى بادى مورد استفاده قرار مىگیرند.
10- بادها براى کشاورزان وسیله بسیار خوبى جهت تصفیه گندم و امثال آن و جدا سازى آنها از کاه مىباشند.
11- بادها آب دریاها را به هم مىزنند و امواج زیادى ایجاد مىکنند و این امواج اکسیژن هوا را با آب مخلوط کرده، مایه حیات موجودات زنده دریائى مىشوند؛ و اگر بادها و امواج نبودند دریا مبدّل به باتلاق مردهاى مىشد.
12- و سرانجام بادها گیاهان را تلقیح و بارور مىسازند و گردههاى نر را بر قسمتهاى مادّه مىپاشند؛ و اگر یک سال اعتصاب کنند میوه کمى عائد ما مىشود!
این قسمتى از برکات جریان هوا، و وزش بادها است که علم بشر تاکنون به آن پى برده است و مسلّماً برکات آنها منحصر به آنچه گفته شد نیست؛ و باید در انتظار بود که علم و دانش پرده از روى اسرار تازهاى بردارد. ولى هریک از امور بالا به تنهایى کافى است که علم و قدرت پروردگار را به ما نشان دهد، تا چه رسد به همه آنها؛ و چه بخشنده و رحیم است آن خدائى که این همه لطف و محبت به بندگانش دارد، و چه پر برکت است حرکت که وقتى ذرّات هوا به حرکت در مىآیند این همه آثار مثبت و حیاتى از خود به یادگار مىگذارند.
—
1) اعجاز قرآن از نظر علوم امروز، صفحه 65.
