پیامبران و رهبران الهى از نوعى هدایت برخوردارند که از ویژگى هاى آنان
بشمار مى رود که گاهى با واژه نعمت و گاهى با کلمه اجتباء و هدایت و نیز با واژه رفع درجات (بلندمرتبگى) از آن تعبیر آورده شده است.
درباره ابراهیم خلیل آنجا که مناظره او را با پرستشگران خورشید و ماه و ستاره بازگو مى کند چنین مى فرماید:
(تِلْکَ حُجَّتُنا آتَیْناها إِبْراهیمَ عَلى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجات مَنْ نَشاءُ إِنَّ رَبَّکَ حَکیمٌ عَلیمٌ)(انعام/83).
«این حجت ما است که بر علیه قوم ابراهیم به او دادیم، درجات هر کس را که بخواهیم بالا مى بریم. بدرستى که پروردگار تو حکیم و دانا است».
و در جاى دیگر درباره او مى فرماید:
(شاکِراً لأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَهَداهُ إِلى صِراط مُسْتَقیم)(نحل/121).
«ابراهیم، شکرگزار نعمتهاى الهى است خداوند او را براى خود خالص گردانیده و به راه راست هدایت نموده است».
واژه «اجتباء» و «هدایت» درباره بسیارى از پیامبران که در قرآن از آن یاد شده به کار رفته است که از آن جمله: آدم، نوح، موسى، عیسى، یونس، و یوسف را مى توان نام برد.(1)
پیامبران و رهبران الهى یکى از برترین نمونه هاى نعمت داده شدگان (أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِمْ) مى باشند این مطالب نیز در آیاتى از قرآن بازگو شده است.
در سوره مریم نام گروهى از پیامبران را با ویژگى هاى اخلاقى آنان یادآور شده آنگاه که مى فرماید:
(أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ)(مریم/58).
«آنان عده اى از پیامبران مى باشند که خداوند به آنان انعام نموده است».
اگر چه با مطالعه آیات یاد شده، مسأله هدایت ویژه پیامبران و رهبران الهى از دیدگاه قرآن به روشنى به دست مى آید، ولى براى روشن تر شدن این مسأله، ترجمه چند آیه از سوره انعام را که از گویاترین وجامع ترین آیات قرآن در این باره مى باشد یادآور مى شویم:
ب «و اسحاق و یعقوب را به ابراهیم عطا کردیم و هر یک از آنان را هدایت نمودیم و قبل از آنان، نوح را هدایت کردیم و از ذریه و خاندان نوح، داود و سلیمان و ایّوب و یوسف و موسى و هارون را هدایت نمودیم و این گونه نیکوکاران (محسنین) را پاداش مى دهیم».
ب «و زکریا و یحیى و عیسى و الیاس را (هدایت نمودیم) و هر یک از آنان از صالحان و شایستگان مى باشند».
ب «واسماعیل و الیسع و یونس و لوط را هدایت کردیم و هر یک از پیامبران را بر جهانیان برترى دادیم».
ب «و از پدران و فرزندان و برادران آنان عده اى را هدایت کرده و برترى بخشیدیم».
ب «و این پیامبران را برگزیدیم و به راه راست هدایت کردیم».
ب «این است هدایت الهى که هر کس از بندگان خود را که بخواهد به واسطه آن راهنمایى مى نماید و اگر آنان به خدا شرک ورزند، کارهاى نیکشان حبط مى گردد».(2)
در این آیات ، تعبیراتى به کار رفته که مسأله هدایت ویژه پیامبران و
رهبران برگزیده الهى را به روشنى بیان مى نماید این تعبیرات عبارتند از:
1. (وَکُلاًّ فَضَّلْنا عَلَى الْعالَمینَ).
«هر یک از پیامبران را بر جهانیان برترى دادیم».
2. (وَاجْتَبَیْناهُمْ وَهَدَیْناهُمْ إِلى صِراط مُسْتَقیم).
«پیامبران را برگزیدیم و به صراط مستقیم هدایت نمودیم».
3. (ذلِکَ هُدَى اللهِ یَهْدِى بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ).
«این هدایت خاص الهى است که هر کس را بخواهد به واسطه آن هدایت مى نماید».
مسأله هدایت تکوینىِ ویژه پیامبران و رهبرانِ برگزیده خدا (امامان)، یکى از مسائل مهمى است که پیوسته در بحثهاى نبوّت و امامت به عنوان عصمت پیامبر و امام، مورد توجه دانشمندان اسلامى بوده است و رساله ها و کتابهایى در این باره ، نگارش یافته است و چون بررسى آن از حوصله این مقاله بیرون است، از طرح آن صرف نظر مى نماییم.
1) به آیات122/طه; 50/قلم; 6/یوسف; 13/شورى رجوع فرمایید.
2) انعام/84ـ88.
