1- شاید تا یک قرن پیش نظریه دانشمندان بر سطحى بودن کوهها قرار داشت و تصوّر عمومى این بود که تمام کوهها قطعات عظیمى از سنگ است که روى زمین قرار گرفته است. ولى با گذشت زمان پرده از روى راز مهمّى برداشته شد، و دانشمندان به این حقیقت پى بردند که قسمت عمده هر کوه در زیر زمین قرار گرفته است!
ژرژ گاموف، در کتاب سر گذشت زمین، مىگوید: «مطابق نظریههاى کنونى کوههاى زمین موضعى شبیه به کوههاى یخى دارند که تحت تأثیر فشار یخ در نواحى قطبى به وجود مىآیند. هرکس نواحى قطبى را بازدید کرده باشد به خوبى مىداند که وقتى قطعات عظیم یخ بر اثر فشار شکسته مىشوند بر روى هم قرار مىگیرند.- و به دریاها مىریزند، در این هنگام- بیشتر حجم یخ معمولًا در آب فرو مىرود- شاید تنها یک دهم آن از آب بیرون است و نه دهم زیر آب- به همین طریق در برابر هر کوهى که از سطح زمین بلند مىشود یک کوه منفى از جنس سنگ خارا درون لایه بازالتى نرم و تحتانى قرار گرفته
است.» (1)
از اینجا به این نکته اعجازآمیز قرآنى پى مىبریم که کوهها را «اوتاد» و میخهاى زمین نامیده؛ چرا که مىدانیم همیشه قسمت عمده میخ را در دیوار یا اشیاء دیگر فرو مىبرند!
همچنین نیز از آنجا که میخها را براى استحکام یک شىء، یا پیوند قطعات مختلف آن با یکدیگر به کار مىبرند این تعبیر اشاره لطیفى است به تأثیر مهمّى که کوهها در جلوگیرى از متلاشى شدن قطعات زمین بر اثر فشار درونى کره زمین و فشار ناشى جزر و مدها دارد.
2- کوهها نه تنها در آرامش زمین که در آرامش هواى اطراف زمین نیز فوقالعاده مؤثّرند. هرکسى مىداند که در یک کویر پهناور زندگى غیر ممکن است؛ چرا که هوا در آنجا غالباً طوفانى و پر گرد و غبار است، و نه تنها آرامش در آنجا نیست؛ که نفس کشیدن هم مشکل و ناراحت کننده است.
آرى این قامت بر افراشته کوهها است که جلو این تند بادهاى دیوانه را مىگیرد؛ و آنها را به عقب مىراند، یا به ارتفاعات بالاى جو مىفرستد.
3- از این گذشته کوهها تأثیر فراوانى در نزول برف و باران دارند؛ زیرا بر سر راه ابرها و رطوبتهاى برخاسته از دریا قد علم کرده، و آنها را متوقّف و وادار به باریدن مىکنند. قسمتى از این بارانها را از دامنه خود سرازیر کرده، و قسمتى را در دل خود، یا به صورت برف و یخ در قلّههاى خود نگهدارى مىکنند.
4- همچنین کوهها در تعدیل گرماى هوا مخصوصاً در مناطق استوائى نقش مؤثّرى دارند. زیرا بلندى کوهها سبب دورى مناطق مجاور آنها از سطح زمین مىگردد، و مىدانیم هر قدر از سطح زمین دورتر شویم هوا خنکتر مىگردد.
5- کوهها اثر مهمّ دیگرى در باز داشتن ریگهاى روان دارند. مىدانیم ریگهاى روان که با وزش بادها در صحراهاى بى آب و علف از نقطهاى به
نقطهاى دیگر حرکت کرده؛ گاهى درختان و انسانها و قافلهها و حتى آبادىها را در زیر خود دفن مىکنند، و مایه هلاکت گیاهان و حیوانات مىشوند. اگر آنها مهار نشوند به همه مناطق روى زمین حمله مىکنند، و هیچ عاملى بهتر از کوهها نمىتواند آنها را مهار کند.
این منافع بزرگ به اضافه فوائد بسیار مهمّ دیگرى که در تفسیر آیات بالا ذکر کردیم؛ ما را به نقش مهمّ کوهها از یک سو، و عظمت آیات قرآن در این زمینه از سوى دیگر آشنا مىسازد.
—
1) سرگذشت زمین، نوشته ژرژ گاموف، صفحه 126 (با کمى تلخیص).
