یکى از عوامل ضلالت و گمراهى آنانى که از راه راست منحرف مى گردند و از قبول حق امتناع مىورزند، محاسبات و معادلات پندارى و موهوم آنان است که براى ارزیابى حق و باطل، یک سلسله معیارها و معادلات پندارى را در نظر گرفته و در نتیجه به ورطه هولناک ضلالت و سقوط مى نمایند. قرآن کریم طرز فکر و ارزیابى هاى نادرست مشرکان و منکران نبوت و معاد را در آیات بسیارى بازگو کرده است آنان براى خدا صفاتى مانند آنچه در مورد انسان صادق است قائل بودند، خدا را داراى فرزند، و ملائکه را دختران خدا مى دانستند. خداوند به طور کلى در ردّ این نوع اندیشه هاى غلط و ناروا مى فرماید:
(فَلا تَضْرِبُوا للهِ الأَمْثالَ إِنَّ اللهَ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ).(1)
«خداوند را ندانسته توصیف نکنید، خدا دانا است و شماها نمى دانید».
یک چنین ارزیابى، مخصوص مقام ربوبى نبوده بلکه مقام نبوت و رسالت را نیز با معیارهاى نادرست خود ارزیابى کرده و مى گفتند:
چرا این پیامبر غذا مى خورد و در بازارها راه مى رود؟ چرا فرشته براى ترساندن مردم همراه با او فرستاده نشده است؟ چرا خداوند براى او گنجى و یا باغى (از انواع میوه ها) نیافریده است تا بدون زحمت از
آن بخورد؟ و به پیروان پیامبر مى گفتند: شما از مردى که جادو شده است; پیروى مى کنید.(2)
و درباره معاد مى گفتند:
آیا پس از آن که بدان هاى ما در درون خاک به صورت استخوانهاى پوسیده اى در آمد دوباره خلقت جدید خواهیم داشت؟».(3)
قرآن کریم در همه این موارد به آنان پاسخ داده و یکى از پاسخ هاى قرآن در تمام این موارد این است که این سخنان بى مایه و صفات پندارى که براى خدا و پیامبر در نظر گرفته اند، فاقد ارزش منطقى، و عامل ضلالت و گمراهى آنان گشته است.
(انْظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الأَمْثال فَضَلُّوا فَلا یَسْتَطیعُونَ سَبیلاً).(4)
«بنگر چگونه تو را توصیف مى کند، گمراه شدند و راه نمى یابند».
1) نحل/74.
2) فرقان/7ـ9.
3) اسراء/49.
4) اسراء/48.
