اگر در تمام جهان، موجودى جز یک انسان نباشد، و در تمام وجود این انسان، چیزى جز یک چشم یا یک گوش نباشد، همان براى شناخت ذات پاک خداوند و علم و قدرت او کافى است. چرا که ساختمان اینها به قدرى ظریف و پیچیده و دقیق و حساب شده است که هیچ عقلى باور نمىکند، مصنوع تصادف یا طبیعت کور و کر باشد؛ بلکه در هر مرحله از مطالعه آن، به آیت جدید و نشانه تازهاى از علم و قدرت آن صانع حکیم برخورد مىکنیم.
از میان صدها ویژگى، و ریزهکارى عضو بینائى یعنى چشم، کافى است به چند موضوع زیر توجّه کنیم تا بدانیم، چه غوغایى در آن برپا است:
1- عدسى متغیّر- معمولًا چشم را به دوربین فیلمبردارى، تشبیه مىکنند؛ در حالى که پیشرفتهترین دوربینهاى عکّاسى دنیا در مقابل چشم انسان بازیچهاى بیش نیست. چرا که همه آنها داراى عدسى ثابتى هستند که براى عکسبردارى از صحنههاى مختلف، باید به وسیله فیلم بردار دائماً تنظیم و کنترل شوند، ولى عدسى چشم که درست پشت مردمک قرار گرفته، دائماًبه طور خود کار تغییر شکل مىدهد، گاه قطر آن بسیار کم (5 / 1 میلیمتر) و گاه چندان زیاد مىشود که به 8 میلیمتر بالغ مىگردد و به آن اجازه مىدهد که از
صحنههاى بسیار دور و بسیار نزدیک، عکسبردارى کند.
2- طبقات هفتگانه چشم- چشم عمدتاً از هفت پرده یا هفت طبقه تشکیل شده است که بنام «صلبیه» (سفیدى چشم) «عِنَبیهَ» «مَشِیْمِیَّه» «جلْیدِیَه» «زُلالِیَّه» «زُجاجِیَّه» و «شَبَکِیَّه» نامیده مىشود؛ که هر کدام ساختمانى مخصوص به خود و وظیفه ویژهاى برعهده دارد که شرح آن به درازا مىکشد.
همینقدر کافى است بدانیم که کمترین دگرگونى در آنها مایه اختلال بینائى مىگردد، و البته در پشت شبکیه نیز اعصاب بینائى است که از آنجا منظرههایى که روى شبکیه افتاده به مغز مخابره مىشود.
3- حساسیت در برابر نور- تنظیم نور براى فیلمبردارى و عکاسى یکى از مشکلترین کارها است، و بسیار مىشود که گروهى از متخصّصان مأمور این کار مىشوند؛ در حالى که چشم با تغییر دادن حساسیت خود در برابر نورهاى کم و زیاد قادر است از صحنههاى مختلف در نور بسیار قوى و نور بسیار ضعیف عکسبردارى دقیق و جالب کند.
4- تحرّک فوقالعاده- فیلمبرداران دستگاههاى خود را دائماً به راست و چپ و بالا و پائین مىگردانند، و از ابزار مختلف براى این کار استفاده مىکنند، در حالى که عضلاتى که در اطراف کره چشم قرار گرفته با یک اراده برق آسا این دستگاه را در چهار جهت به طور کامل گردش مىدهد، و قدرت مانور آن را براى فیلمبردارى از صحنههاى اطراف فوقالعاده زیاد مىکند.
5- مصالح ساده و لطیف- براى تهیّه دستگاههاى فیلمبردارى از محکمترین شیشهها و فلزات بهره مىگیرند، در حالى که چشم از مصالح بسیار لطیفى ساخته شده، و در عین حال گاهى یکصد سال به طور مداوم کار مىکند.
این به خاطر آن است که یک دستگاه زنده است و مىتواند دائماً خود را بسازد و تجدید قوا کند؛ در حالى دستگاههاى مصنوع بشر دستگاههاى مردهاند!
6- مسأله تهیّه فیلم- براى دستگاههاى فیلمبردارى تهیه خود فیلم کار سادهاى نیست؛ و مرتباً باید براى فیلمبردارى از حلقههاى مختلف و متعدّد
استفاده کنند. در حالى که شبکیه چشم به طور خودکار دائماً فیلم مىسازد، و بعد از انتقال و بایگانى آن در مغز آن را محو کرده و آماده براى عکسبردارى از صحنه دیگر مىشود، و این کار با سرعت بسیار عجیب و شگفتانگیزى عملى مىگردد. ضمناً مسأله ظاهر کردن فیلم که آن هم کارى مشکل و وقت گیر است در اینجا مطرح نیست.
7- دستگاههاى جنبى- براى اینکه چشم بتواند وظائف خود را به خوبى انجام دهد؛ به وسائل زیادى مجهّز شده است که آنها نیز هر کدام شگفتآور است. وجود چشمههاى جوشان که مایع مخصوص و شفّاف کننده را به طور مداوم در چشم مىریزد، و به پلکها اجازه مىدهد بدون کمترین تماس خشونتآمیزى روى کره چشم گردش کند، و فاضلاباى که در پائین آن قرار گرفته که این مایع را دائماً به بیرون هدایت کرده، و به حفرههاى بینى سرازیر مىکند، و همچنین خود پلکها و عکسالعمل فوقالعاده سریع آنها در برابر حوادث مختلف که چشم را در برابر ضربهها، هجوم گرد و غبار، یا نور شدید فوراً مىپوشاند، و همچنین ساختمان مژهها که همچون کرکرههاى سایه روشن به چشم اجازه مىدهد که در عین باز بودن، نور کمى را به خود راه دهد و از ورود گرد و خاک حفظ کند، و نیز قرار گرفتن چشم در یک محفظه استخوانى بسیار قوى و محکم همچون یک دژ نیرومند، و قرار گرفتن این محفظه در نقطه مرتفع بدن که به آن اجازه مىدهد اطراف و جوانب خود را همچون دیدهبانها که در پست دیدبانى قرار دارند، ببیند، و همچنین وجود ابروها که سپر حفاظتى است، و امور فراوان دیگرى که هر کدام داستانى جالب و شگفتانگیز و پرمعنى دارند.
اگر مجموع این جهات را کنار هم قرار دهیم و کمى پیرامون آن بیندیشیم؛ قطعاً اعتراف خواهیم کرد که سازنده چشم از تمام قوانین مربوط به عدسىها، و انعکاس نور و مسائل پیچیده دیگرى از این قبیل آگاه بوده، و با علم و قدرت بىانتهاى خود چنین موجود عجیبى را آفریده است.
