این اصل یکى از قوانین و سنت هاى کلّى و پدیدار خدا است که تنها در تعالیم والاى قرآن و روایات اسلامى، مى توان جایگاه ویژه آن را به دست آورد، این اصل بخصوص از این نظر که مى تواند رهگشاى انسان در برخورد با مصایب و ناگوارى هایى که در مسیر زندگى، گاه و بى گاه خودنمایى مى کند، و مخصوصاً افراد با ایمان و پرهیزگار، پیوسته با شداید و ناملایماتى روبرو مى گردند، از اهمیت بسزایى برخوردار است. گذشته از این، با تبیین درست این اصل، پاره اى از قضاء و قدرها ـ که از حوزه توان و اختیار انسان بیرون مى باشد ـ به روشنى تفسیر مى گردد و معلوم مى شود که این تقدیرها و سرنوشتها، از یک سنت پایدار سرچشمه مى گیرند و اگر چه به ظاهر از قلمرو قدرت و اختیار انسان بیرون مى باشند، لکن با یک نظر واقع بینانه، سرانجام به اختیار و انتخاب انسان منتهى مى گردند و در حقیقت آرمان گرایى و تعالى طلبى او، عامل این رخدادها و پیش آمدهاى سخت و دشوار بوده است و اینک توضیح این اصل را از زبان قرآن و احادیث بشنویم:
1.(أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَالضَّرّاءُ وَزُلْزِلُوا حتّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللهِ قَریبٌ)(بقره/214).
«گمان کرده اید که وارد بهشت مى شوید در حالى که مانند آنچه بر امتهاى گذشته پیش آمد، بر شما واقع نشده است، بر آن(بقدرى) شداید و ناملایمات (در جان و مال) واقع شد که مضطرب و متزلزل شدند و حتى رسول (فرستاده خدا) و پیروان او (با حالتى به ظاهر
نومیدانه) به درگاه خدا روى آوردند و گفتند: کِى وعده پیروزى خدا فرا مى رسد؟ از طرف خدا پاسخى امیدبخش آمد که آگاه باشید، یارى خدا نزدیک است».
2. بدون شک ما شما را با مشکلات و شدایدى چون گرسنگى و ترس و کمى در مال و جان و بهره ها و سودها مى آزماییم و به صابران و آنان که هرگاه با پیش آمد سخت و ناگوارى روبرو گردند مى گویند ما از جانب خدا آمده و به سوى او باز مى گردیم، بشارت ده که درود و رحمت خاص خداوند بر آنان است و آنان به راستى از هدایت یافتگانند.(1)
3. در کتاب کافى(2) بابى به شداید و ناگوارى هایى که در دنیا بر مؤمنان روى مى آورد، اختصاص داده شده است که ما برخى از مضامین این احادیث را یادآور مى شویم:
الف: گرفتارى ها و شداید در زندگى دنیوىِ پیامبران و جانشینان و پیروان آنان، به ترتیب از دیگران بیشتر است.(3)
ب: ابتلاء و مصایب مؤمن به اندازه ایمان و نیکوکارى او است، هر کس ایمانش استوارتر و کارهایش نیکوتر باشد، با شداید بیشترى روبرو مى شود.(4)
ج: خدا هر قومى را که بیشتر دوست دارد شداید و ناگوارى هاى بیشترى براى آنان پیش مى آورد.(5)
د: اگر مؤمن به اجر و پاداش خدا نسبت به مصایبى که بر او وارد مى شود آگاه مى بود، آرزو مى کرد تا بدن او را با قیچى قطعه قطعه کنند.(6)
هـ: براى انسان در پیشگاه خدا مقام ویژه اى است که جز با پیش آمدهاى ناگوارى در مال یا جان و یا فرزند او، به آن مقام نائل نمى گردد.(7)
1) (وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَىء مِنَ الْخَوفِ وَالْجُوعِ…)(بقره/155).
2) اصول کافى، ج2، ص 252.
3) أشَدُّ النّاس بَلاءً الأنبیاء، ثُمّ الأوصیاء ثُمَّ الأماثِلُ فالأماثِلُ.
4) إنّما یُبْتَلى المُؤْمِنُ فِى الدُّنیا عَلى قَدْرِ دینِهِ.
5) ما أحبَّ اللهُ قَوماً إِلاّ ابتلاهم إِنَّ الله تبارک و تعالى إِذا أَحبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالبَلاء غَتّاً.
6) لَوْ یَعْلَمَ الْمُؤْمنُ ما له مِنَ الأَجْرِ فِى المَصائِب لَتَمَنّى أَنّهُ قُرِضَ بِالْمَقاریضِ.
7) إنّ الْعَبْدَ یَکُونُ لَهُ عِنْدَ اللهِ الدَّرَجَةُ لا یَبلُغُها بِعَمَله فَیَبْتَلیهِ اللهُ فی جَسدة أو یُصابُ بِمالِهِ أو یُصابُ فی وَلَدهِ، فإن هُوَ صَبر بَلَغَهُ اللهُ ایّاها.(بحارالانوار، ج71، ص 94، حدیث5).
