«رِزْق» به گفته راغب در کتاب مفردات به معنى بخشش و عطاى مستمر است؛ خواه دنیوى باشد یا اخروى. به سهم و نصیب نیز رزق گفته مىشود؛ و همچنین به مواد غذائى که به جوف انسان مىرسد.
ابن منظور در لسان العرب نیز مىگوید: «رزق» بر دو نوع است: رزق جسمانى مانند: انواع غذاها، و رزق روحانى براى دل و جان، مانند: انواع معارف و علوم.
در کتاب التحقیق نیز آمده است که «رزق» به معنى عطاى خاصّى است که موافق مقتضاى حال طرف و مطابق نیاز او براى ادامه حیاتاش باشد.»
در قرآن مجید نیز در هر دو معنى به کار رفته است. در سوره ملک، آیه 15 مىخوانیم: هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَکُمُ اْلأَرْضَ ذَلُوْلًا فَامْشُوا فِى مَناکِبِها وَ کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ: «او کسى است که زمین را رام شما قرارداد بر شانههاى آن راه روید، و از روزىهاى خداوند بخورید.»
در سوره آل عمران آیه 169 درباره شهیدان آمده است: بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُوْنَ «آنها زندگانند و نزد پروردگارشان روزى داده مىشوند.»
ولى غالباً در مورد رزقهاى مادّى به کار رفته؛ هرچند استعمال آن در رزقهاى معنوى نیز کم نیست؛ و از آنجا که بخشنده انواع نعمتهاى مادى و معنوى خدا است؛ واژه «رَزّاق» از صفات خاصّه او است. (1)
«طَعامْ» معنى مصدرى و اسم مصدرى هر دو دارد، یعنى هم به غذا خوردن گفته مىشود و هم به خود غذا؛ و گاه این واژه بر خصوص گندم اطلاق شده، چنانکه در حدیثى آمده است که پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم دستور داد زکات فطره را یک صاع (یک من) از طعام یا یک صاع از شعیر (جو) بدهند. (در اینجا طعام به
معنى گندم در مقابل جو استعمال شده است.)
در لسان العرب تصریح شده که طعام اسم جامعى است براى تمام خوردنىها، ولى هم او و هم راغب در مفردات تصریح کردهاند که این واژه گاهى در نوشیدنىها نیز به کار مىرود، مانند: وَ مَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّى وَ مَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَهُوَ مِنىِّ: «هرکس از آن آب بنوشد از من نیست و هرکس ننوشد از من است» (2)
خلیل بن احمد در کتاب العین نیز مىگوید: در کلام عرب طعام غالباً به خصوص گندم گفته مىشود.- ولى ظاهراً این به خاطر آن است که غالباً غذاى اصلى نان است و آن را نیز از گندم درست مىکنند، و گرنه بسیارى از ارباب لغت تصریح کردهاند که مفهوم طعام عام است- (3) بعضى نیز گفتهاند طعام به معنى خرما است. این سخن نیز ظاهراً به خاطر همان است که در آن عصر و محیط خرما یک غذاى اصلى بوده است.
1) لسان العرب، مفردات، مجمع البحرین، و التحقیق فى کلمات القرآن الکریم.
2) سوره بقره، آیه 249.
3) لسان العرب، مفردات، کتاب العین، و نهایة ابن اثیر.
