اسناد حدیث ثقلین
یکى از احادیث معروف و مشهور میان علماى سنّت و شیعه «حدیث ثقلین» است.
این حدیث را گروه عظیمى از صحابه، بلاواسطه از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل کردهاند، و بعضى از علماى بزرگ راویان حدیث را بالغ بر سى تن از صحابه مىدانند. (1)
گروه کثیرى از مفسران و محدثان و مورّخان آن را در کتب خود آوردهاند، و روى هم رفته در تواتر این حدیث نمىتوان تردید کرد.
عالم بزرگوار سید هاشم بحرانى در کتاب «غایة المرام» این حدیث را با 39 سند از دانشمندان اهل سنّت و با 80 سند از علماى شیعه نقل کرده است، و میرحامد حسین هندى عالم بزرگوار دیگر تحقیق و تتبّع بیشترى در این زمینه به عمل آورده، و از حدود 200 نفر از علماى اهل سنّت این حدیث را نقل کرده و تحقیقات خود را پیرامون این حدیث در 6 جلد کتاب بزرگ جمعآورى کرده است!
از جمله افراد مشهورى که آن را نقل کردهاند: ابوسعید خدرى، ابوذر غفارى، زید بن ارقم، زید بن ثابت، ابورافع، جبیر بن مطعم، خدیفه، ضمره اسلمى، جابر بن عبداللَّه انصارى و امسلمه را مىتوان نام برد.
اصل حدیث به گفته ابوذر غفّارى چنین است: «او در حالى که در خانه کعبه را گرفته بود رو به سوى مردم کرده چنین مىگفت من از پیامبر مىشنیدم که مىفرمود: انى تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتى و انهما لن تفترقا حتّى یردّا على الحوض!، «من در میان شما دو یادگار گرانبها مىگذارم: قرآن و خاندانم و این دو هرگز از هم جدا نمىشوند، تا هنگامى که در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند، پس بنگرید و ببینید چگونه سفارش مرا درباره این دو رعایت مىکنید؟» (2)
این روایت در معتبرترین منابع اهل سنّت از قبیل «صحیح ترمذى» و «نسائى» و «مسند احمد» و «کنزل العمال» و «مستدرک حاکم» و غیر آن نقل شده است.
در بسیارى از متون روایت تعبیر به «ثقلین» (دو چیز گرانمایه) و در بعضى تعبیر به «خلیفتین» (دو جانشین) آمده است. که از نظر مفهوم چندان تفاوتى با هم ندارد.
جالب توجّه اینکه: از احادیث مختلف اسلامى استفاده مىشود که این روایت را پیامبر صلى الله علیه و آله در موارد مختلف به مردم گوشزد کرده است:
در حدیث «جابر بن عبداللَّه انصارى» مىخوانیم که در سفر «حج» روز عرفه فرمود.
در حدیث «عبداللَّه بن حنطب» مىخوانیم که در سرزمین «جحفه» (محلى است میان مکّه و مدینه که بعضى از حاجیان از آن جا احرام مىبندند) بیان کرد.
در حدیث «امسلمه» مىخوانیم که آن را در غدیر خم فرمود.
در پارهاى از احادیث آمده که در آخرین روزهاى عمر مبارکش در بستر بیمارى بیان کرد.
و در حدیثى دارد روى منبر، در مدینه بیان فرموده (3)
حتى طبق روایتى که دانشمند معروف اهل سنّت «ابنحجر» در کتاب «صواعق المحرقه» از پیامبر نقل مىکند مىخوانیم: پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله بعد از بیان این حدیث دست على را گرفت و بلند کرد و فرمود: «این على با قرآن است و قرآن با على، از هم جدا نمىشوند تا در کنار کوثر بر من وارد گردند». (4)
و به این ترتیب روشن مىشود که پیامبر صلى الله علیه و آله به عنوان یک اصل اساسى روى این مسئله بارها تکیه و تأکید داشته است، و از هر فرصتى براى بیان این حقیقت سرنوشتساز استفاده مىکرده تا هرگز به دست فراموشى سپرده نشود.
محتواى حدیث ثقلین
در این جا چند نکته قابل ملاحظه است:
1- معرّفى قرآن و عترت به عنوان «دو خلیفه» یا «دو چیز گرانمایه» دلیل روشنى است بر اینکه مسلمانان باید هرگز دست از این دو برندارند، مخصوصاً با این قید که در بسیارى از روایات آمده که مىفرماید: «اگر این دو را رها نکنید هرگز گمراه نخواهید شد.» این حقیقت به صورت مؤکّدترى ثابت مىشود.
2- قرار گرفتن قرآن در کنار عترت و عترت در کنار قرآن دلیل بر این است که همان گونه که قرآن هرگز دستخوش انحراف نخواهد شد، و از هر گونه خطا مصون و محفوظ است عترت و خاندان پیامبر نیز داراى مقام عصمت مىباشد.
3- در بعضى از این روایات تصریح شده که من در روز قیامت از شما درباره طرز رفتارتان با این دو یادگار بزرگ بازخواست مىکنم که ببینم عملکرد شما چگونه بوده است؟
4- بدون شک «عترت و اهل بیت» را هر گونه تفسیر کنیم على علیه السلام از بارزترین مصداقهاى آن است، و به حکم روایات متعددى،
او هرگز از قرآن جدا نشد و قرآن نیز از او جدا نگردید.
علاوه بر این، در روایات متعدّدى مىخوانیم که به هنگام نزول آیه «مباهله» پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را صدا زد و فرمود: «اینها اهل بیت منند». (5)
5- گرچه مسائل مربوط به قیامت براى ما که در چهار دیوار این جهان محصور هستیم دقیقاً روشن نیست، ولى به گونهاى که از روایات استفاده مىشود منظور از «حوض کوثر» نهر مخصوصى است در بهشت با مزایاى بسیار، که ویژه مؤمنان راستین و مخصوص پیامبر و ائمه اهل بیت و پیروان مکتب آنهاست.
از مجموع آنچه گفتیم روشن مىشود که مرجع امت و رهبر مسلمین بعد از پیامبر على علیه السلام و بعد از او نیز امامانى از این خاندان است.
حدیث سفینه نوح
از تعبیرات جالبى که از پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در کتابهاى اهل سنّت و شیعه نقل شده چیزى است که در حدیث معروف «سفینه نوح» آمده است.
در این حدیث ابوذر مىگوید: پیامبر صلى الله علیه و آله چنین فرمود: «الا ان مثل اهل بیتى فیکم مثل سفینة نوح، من رکبها نجى و من تخلف عنها
غرق!؛ خاندان و اهل بیت من همچون کشتى نوحند که هر کس از آن استفاده کرد نجات یافت، و هر کس از آن جدا شد غرق شد». (6)
این حدیث که از احادیث مشهور است لزوم پیروى مردم را از على علیه السلام و خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله بعد از رحلت آن حضرت نیز مؤکّداً بیان مىدارد.
با توجه به اینکه کشتى نوح تنها پناهگاه و وسیله نجات به هنگام وقوع آن طوفان عظیم و عالمگیر بود، این حقیقت مسلم مىشود که امت اسلام در طوفانهایى که بعد از پیامبر صلى الله علیه و آله وزیدن گرفت، تنها راهشان تمسک جستن به ذیل ولاءِ اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله بوده و هست.
فکر کنید و پاسخ دهید
1- محتواى حدیث ثقلین چیست؟ و چه امتیازاتى را براى اهل بیت علیه السلام ثابت مىکند؟
2- حدیث ثقلین را چه کسانى نقل کردهاند؟
3- «ثقلین» چه معنى دارد و آیا تعبیر دیگرى نیز به جاى آن در احادیث آمده است؟
4- پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله آن را در چه مواردى فرمود؟
5- حدیث سفینه نوح را از نظر سند و محتوى بیان کنید.
1) سیره حلى، ج 33، ص 308.
2) نقل از جامع ترمذى، طبق نقل ینابیع الموده، ص 37.
3) المراجعات، ص 42.
4) الصواعق المحرقه، ص 75.
5) مشکوة المصابیح، ص 568 (چاپ دهلى) و ریاض النفره، ج 2، ص 248 (به نقل از مسلم و ترمذى).
6) مستدرک حاکم، ج 3، ص 151.
