این آیه مى گوید: خداوند پیامبران خود را برمى انگیخت تا با زبان معمولى چنان که همگان درک کنند; حقائق الهى را براى آنان بازگو نمایند و خداوند هر کس را بخواهد هدایت کرده و هر کس را بخواهد گمراه مى سازد:
ما درباره این آیه چند مطلب را یادآور مى شویم:
1.اگر به راستى اراده و توانایى انسان در هدایت و گمراهى او، هیچ نقش نداشته باشد، بعثت پیامبران و بازگو کردن معارف و احکام الهى به گونه اى که همگان درک نمایند، چه اثرى دارد؟ زیرا بر فرض این که آنان هیچ گونه حق انتخابى ندارند، و قبول یا رد دعوت پیامبران از اراده و توانایى آنان بیرون است، بیان حقایق و عدم آن یکسان است، پس بعثت پیامبران کارى لغو و بیهوده مى باشد و این با حکمت آفریدگار یکتا ناسازگار است.
بنابراین اگر به فرض از فهم معناى واقعى این آیه ناتوان باشیم،
نمى توانیم آن را طورى تفسیر کنیم که با اصل «حکمت» خداوند ناسازگار باشد.
2. آنچه در این آیه و آیات مشابه آن درباره هدایت و ضلالت انسان آمده است این است که خداوند هر کس را بخواهد هدایت یا گمراه مى کند امّا این که مشیت او به هدایت یا گمراهى چه کسى تعلق گرفته است، بیان نشده است، در این صورت با در نظر گرفتن آیاتى که در بحث گذشته یادآور شدیم و با توجه به این که اراده خداوند بدون ملاک و به صورت گزاف به چیزى تعلق نمى گیرد، معلوم مى شود که اراده خداوند به هدایت یا گمراهىِ کسانى تعلق مى گیرد که عوامل آن را به کار بسته اند، همان عواملى که از طرز فکر و نوع تصمیم گیرى انسان در برابر آرمان هاى الهى مایه مى گیرد و در بحث قبل آنها را بازگو نمودیم.
این مطلب در مضمون پاره اى از آیات به طور صریح بازگو شده است:
الف: خداوند غیر از فاسقان کسى را گمراه نمى سازد.
(وَما یُضِلُّ بِهِ إِلاّ الْفاسِقینَ)(بقره/26).
ب: خداوند مؤمنان را در زندگى دنیا و آخرت ثابت قدم مى دارد و ستمگران را گمراه مى سازد:
(یُثَبِّتُ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَفِی الآخِرَةِ وَیُضِلُّ اللهُ الظّالِمینَ)(ابراهیم/27).
ج: خداوند اسراف کنندگان شکاک(در حقایق بدیهى و روشن) را گمراه مى نماید.
(کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتابٌ) (مؤمن/34).
د: خدا کافران را گمراه مى کند.
(کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ الْکافِرینَ)(غافر/74).
هـ: آنگاه که از طریق حق منحرف گردیدند خداوند دلهایشان را از جانب سعادت بازگرداند.
(فَلَمّا زاغُوا أَزاغَ اللهُ قُلُوبَهم)(صف/5).
و:خداوند به دلهاى متکبران و جباران مهر(شقاوت و ضلالت) مى زند.
(کَذلِکَ یَطْبَع اللهُ عَلى کُلِّ قَلْبِ مُتَکَّبِر جَبّار)(مؤمن/35).
با مطالعه این آیات جاى هیچ تردیدى باقى نمى ماند که هدایت و ضلالت انسان گر چه به عنوان دو پدیده، به مشیت و اراده الهى منتهى مى گردد ولى در تحقق آن، عوامل دیگرى نیز نقش دارند که از مهمترین آنها خواست و اراده خود انسان است.
3. آیه قبل از آیه مورد بحث، به روشنى به این مطلب گواهى مى دهد که اراده الهى به گمراهى چه کسانى تعلق گرفته است در این آیه چنین آمده است:
آنان که زندگى دنیا را بر زندگى و حیات اخروى برگزیده اند و دیگران را از راه خدا باز مى دارند; در گمراهى دورى فرو افتاده اند(ابراهیم/13).
