در آیات یاد شده آفرینش و فعل الهى با ویژگى «زیبایى»، «اتقان»، «هماهنگى» توصیف شده است با مطالعه آیاتى که این ویژگى ها و صفات سه گانه در آنها آمده است و نیز آیات قبل و بعد آنها چنین به دست مى آید که مقصود آفرینش پدیده هایى است که از قلمرو اراده و قدرت انسان بیرون مى باشند مانند آسمان، زمین، ابرها، کوهها، انسان ها، موجودات دیگر. زیرا در این آیات انسان مخاطب قرار گرفته و خداوند او را به مطالعه نظام آفرینش فرا مى خواند تا به مطالعه آفرینش حکیمانه آفریدگار هستى، که همه پدیده هاى هستى و از جمله خود انسانها را زیبا آفریده و آنها را به ساز و برگ لازم براى رسیدن به غایات مطلوب خود مجهز نموده است، بپردازند و در نتیجه به قدرت و حکمت آفریدگار هستى آگاه گردند.
اینک براى روشن شدن مطلب، آیات یاد شده را با توجه به آیات قبل و بعد آنها مورد مطالعه قرار مى دهیم:
آفریدگارى که ملک و فرمانروایى هستى به دست او است و به هر چیزى توانا است، منشأ برکات و خیرات بسیار است، آفریدگارى که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از کارهایتان نیکوتر است، و او عزیز و بخشنده است.
آفریدگارى که آسمانهایى هفت گانه را طبقه طبقه آفرید، در آفرینش خداى مهربان تفاوت و ناهماهنگى نخواهى یافت، پس بار دیگر نگاه کن، آیا هیچ نشانه اى از فطور و سستى در نظام هستى خواهى دید؟
سپس چندین بار چشمان خود را به سوى پدیده هاى هستى بگشاى آنگاه چشمانت خسته خواهند شد و هیچ نشانه هاى از فطور و سستى در عالم هستى نخواهى دید.(1)
خدایى که آسمان ها و زمین و آنچه ما بین آنها است را در شش روز آفرید، سپس بر عرش استیلاء یافت جز او براى شما سرپرست و شفیعى نیست، آیا یادآور نمى شوید؟
کار آفرینش را از آسمان به سوى زمین تدبیر مى کند، آنگاه هستى و آفرینش در روزى که معادل هزار است به سوى او باز مى گردد او داناى نهان و آشکار و عزیز و مهربان است.
آفریدگارى که هر پدیده اى را که آفرید، نیکو آفرید و انسان را از گل آفرید، و نژاد او را از سلاله و چکیده آبى پست قرار داد، سپس او را بیاراست و از روح خود در او دمید و گوش و چشم و دل به او داد.(2)
روزى که در صور دمیده مى شود، پس همه آنچه در آسمان ها و زمین مى باشند فزع و بى تابى مى کنند مگر آن کسى که خدا آرامش او را بخواهد و همه سرافکنده نزد او مى آیند، کوها را مى بینى و گمان مى کنى که آنها ثابت و بى حرکتند، در حالى که چون ابر در حرکت مى باشند. این آفرینش خداوندى است که هر چیزى را بر اساس «اتقان» آفریده
است او به آنچه انجام مى دهید آگاه است.(3)
با توجه به آیاتى که ترجمه آنها را در بالا یادآور شدیم به خوبى روشن مى شود که مقصود، آفرینش زیبا و حکیمانه و هماهنگ پدیده هاى عالم هستى مى باشد که وجود آنها از قلمرو اراده و قدرت انسان بیرون است و انسان مى تواند به مشاهده آنها بپردازد(آفرینش انسان و دیگر پدیده هاى عالم طبیعت) و این آیات کریمه بیانگر نظم شگفت انگیز و حکیمانه عالم هستى مى باشند که علم و فلسفه نیز این اصل قرآنى را تأیید نموده است.
بنابراین افعال انسانى مورد نظر این آیات نیست تا گفته شود چون بسیارى از کارهاى انسان بر خلاف حکمت و «اتقان» بوده و زیبا و نیکو نمى باشد، نمى تواند منسوب به آفریدگار هستى باشد.
البته ما هرگز با اندیشه تفویض موافق نیستیم و افعال انسان را نیز از جمله پدیده هاى عالم هستى مى دانیم که از قلمرو آفرینش الهى بیرون نمى باشند و هستى آنها به اراده و قدرت الهى وابسته است (نه بدان صورت که طرفداران جبر مى گویند) ولى با این حال، آیات یاد شده که طرفداران تفویض به آنها استدلال کرده اند; هیچ گونه دلالتى بر مدعاى آنان ندارند، زیرا همان گونه که یادآور شدیم این آیات ناظر به افعال انسانى نمى باشد امّا این مسأله، که چگونه شرور در عالم هستى و قبایح در کارهاى انسان به خدا نسبت داده مى شود، در حالى که خدا مبدأ خیر و نیکى است؟ بحث دیگرى را مى طلبد که از حوصله بحث ما بیرون است.(4)
1) آیات 1تا 4 سوره ملک.
2) سجده /4ـ9.
3) نمل/87ـ 88.
4) جهت اطلاع به تفسیر المیزان، ج5 ص 9ـ 15 و ج16 ص 249 مراجعه نمایید.
