بررسی برخی از اشکالات

اوّل: حساب احتمالات، احتمال وقوع تصادفی و اتفاقی یک مجموعه را

گر چه به سوی صفر میل می دهد ولیکن هرگز به صفر نمی رساند، و به همین دلیل تنها برای اطمینان عرفی و یقین روانشناختی مفید است و هیچ گاه یقین علمی(1) به دنبال نمی آورد. (2).

با توجه به پیام برهان و رسالتی که بر عهده دارد، این اشکال وارد نخواهد بود، زیرا برهان محاسبه احتمالات، برهان مستقل نیست، بلکه رسالت آن داوری میان دو نظریه طرح تدبیر، تصادف است و این که کدام یک از این دو نظریه در تبیین پدیده منظم، ارزش علمی دارد.

انتظار از این دلیل، این نیست که احتمال مخالف (تصادف) را به حدّ صفر برساند، بلکه انتظار این است که آن را به حدی برساند که هیچ خردمندی در تبیین پدیده ها به آن توجه نکند، و ارجی بر آن ننهد. و برهان حساب احتمالات در این حد کارآیی دارد.

طرفداران فرضیه «اپیکوری» همان طراحان فرضیه های علمی در پدیده های طبیعی هستند و هیچ گاه دیده نشده که این گروه در تحلیهای علمی خود، پدیده ای را با فرضیه ای که احتمال صحت آن نسبت به فرضیه مخالف، در حدّ یک میلیاردم است، تفسیر و تبیین کنند؛ چطور شد که همین گروه که در تبیین پدیده نظم و هماهنگ بودن طبیعت، بر چنین احتمال تکیه می کنند و به رخ مخالفان می کشند.

احتمال پیدایش نظم در سایه تصادف که یک احتمال در مقابل یک میلیارد احتمال مخالف است، هر چند از نظر دقت فلسفی، منافی یقین به طرح و تدبیر است، ولی به خاطر فرط ضعف، آن چنان مغفول عنه است که انسان تحلیل گر به آن توجه نکرده و به حساب نمی آورد. و یقین خود را به قضیه آشکار می سازد، چنان که همین وضع در استقراء گسترده نیز حاکم است.

دوّم: در صورتی که وجود مدبری حکیم به شیوه ای عقلی اثبات نشده باشد و احتمال وقوع تصادفی هیئت موجود برود، بین احتمال وقوع نظام موجود و یا نظام احسن، و احتمال وقوع هر یک از حالتهای ممکن، و یا متصور و از جمله احتمال وقوع بدترین و زشت ترین مجموعه، تفاوتی نخواهد بود و در این صورت چون یکایک شکلهای متصور با یکدیگر سنجیده شود، از جهت احتمال، امتیازی بین هیچ یک از آنها با دیگری نیست.

امتیاز وقتی به وجود می آید که احتمال وقوع چند مورد با یکدیگر جمع شود و یا این که احتمال وقوع نظام موجود و یا نظام احسن، در برابر دیگر احتمالهایی قرار گیرد که در ردیف آن قرار دارند، در این حال هر چه احتمال وقوع نظام احسن به سوی صفر میل کرده باشد، احتمال ظهور طرف مقابل که حاصل جمع دیگر احتمالها است، به یک نزدیک خواهد شد ولیکن نکته مهم این است که واقعیت خارجی همواره یکی از حالتهای مفروض است و جامعی که بین چند حالت و یا بین همه حالتهایی که غیر از نظام احسن هستند، در نظر گرفته می شود،یک امر ذهنی است و به بیان دیگر، در واقع همواره یکی از شکلهای متصور تحقق می پذیرد و آن شکل هر کدام که باشد، احتمال مساوی با احتمال نظام موجود و یا نظام احسن خواهد داشت«.

1) و به تعبیر بهتر «یقین فلسفی«.

2) تبیین براهین اثبات خدا، ص 234.