یقین نیز مراتبی دارد که سالک در بالاترین مرتبه ی آن به اولین نقطه از آخرین منزل تکامل و بالاترین منزل خداشناسی، یعنی منزل «رضا»، می رسد. امام زین العابدین علیه السلام در این باره می فرماید:
أعلی درجة الیقین أنی درجة الرضا.(1)
بالاترین درجه ی یقین پایین ترین درجه ی رضاست.
مقصود از منزل رضا که بالاترین منزل خداشناسی است، منزلتی است روحانی که در آن تلخی های زندگی در کام انسان شیرین می گردد. امام صادق علیه السلام به این معنا چنین تصریح فرموده است:
الرضا بمکروه القضاء من أعلی درجة الیقین.(2)
راضی بودن به مقدرات ناگوار از بالاترین درجات یقین است.
نکته ی در خور توجه اینکه رضا غیر از صبر است؛ صابر تلخی را احساس می کند و در عین حال آن را تحمل می نماید، ولی راضی تلخی را احساس نمی کند بلکه تلخی در کامش شیرین است. در اوج مرتبه ی یقین، وقتی که حقایق حوادث و مصالح مقدرات الهی برای انسان کشف می شود، اکسیر محبت خدا تلخی ها را شیرین می کند و محب خدا همان را می خواهد که محبوب او خواسته است.
خوشست از دوست گر لطفست و گر قهر
به از شهد است از دست بتان زهر(3)
بنابراین، هرچه شیرینی حوادث تلخ در کام انسان بیشتر باشد خداشناسی او کامل تر است. متن سخن امام صادق علیه السلام در این باره چنین است:
ان أعلم الناس بالله أرضاهم بقضاء الله عزوجل.(4)
قطعا خداشناس ترین مردم راضی ترین آنان به قضای خداوند عزوجل است.
ظاهرا این جملات از مناجات شعبانیه، که به روایت ابن خالویه همه ی امامان در ماه شعبان از آن بهره می گرفته اند، اشاره به بالاترین مرتبه ی خداشناسی باشد:
الهی هب لی کمال الأنقطاع الیک و أنر أبصار قلوبنا بضیاء نظرها الیک حتی تخرق أبصار القلوب حجب النور فتصل الی معدن العظمة و تصیر ارواحنا معلقة بعز قدسک.(5)
خدایا، بالاترین مرتبه ی بریدن از غیر و پیوستن به خودت را به من عنایت کن و دیده های دل ما را با روشنایی نظر به خود تابناک گردان، تا آنجا که دیده های دل در حجاب های نور نفوذ کند و به مرکز عظمت برسد و جان های ما به عز قدس تو بیاویزند.
در بالاترین مرتبه ی خداشناسی، در مرتبه ی رضا، انسان مورد این خطاب خداست که:
یا ایتها النفس المطمئنة ارجعی الی ربک راضیة مرضیة فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی. (فجر: 30)
تو ای جان آرام، خشنود و پسندیده به سوی پروردگارت باز گرد و به صف بندگانم درآی و به بهشتم داخل شو.
1) اصول کافی، جلد 2، صفحه ی 62.
2) بحارالأنوار، جلد 71، صفحه ی 152.
3) دیوان کمپانی، انتشارات دارالکتب الاسلامیة.
4) اصول کافی، جلد 2، صفحه ی 60.
5) بحارالأنوار، جلد 94، صفحه ی 99.
