در آیات فوق دیدیم که خداوند چگونه انسانها را به مطالعه این دو پدیده به ظاهر ساده دعوت مىکند، و آنها را از آیات خودش مىشمرد؛ و به راستى هرچه در این زمینه بیشتر بیندیشیم به نکات تازهاى مىرسیم:
1- مىدانیم شب و روز در مناطق جهان کاملًا متفاوت است؛ در خط استواء در تمام دوران سال شب 12 ساعت و روز هم 12 ساعت است، ولى در منطقه قطبى در مدار 90 درجه، تمام سال یک شب و یک روز بیش نیست که هر کدام تقریباً شش ماه است!- البته این گونه مناطق غالباً مسکونى نیست- و در بقیّه مناطق جهان مراحلى میان این دو را تشکیل مىدهد.
امّا عجب اینکه با این همه تفاوت، تمام نقاط روى زمین در عرض سال به یک اندازه از نور آفتاب بهره مىبرند؛ و این نظامى است بسیار عادلانه!
2- همیشه در تابستانها طول روزها زیادتر، و در زمستانها طول شبها بیشتر است. یعنى دو پدیده هم زمان دست به دست هم مىدهند: افزایش طول روزها، و تابش عمودى (یا متمایل به عمودى) آفتاب، و این دو اثر یکدیگر را تکمیل مىکنند، و سبب رسیدن میوهها و دانههاى نباتى و گرمى هوا مىشوند؛ و در زمستان نیز سبب سردى بیشتر و به خواب رفتن درختان و دانهها مىشود و جالب این که در منطقه استوایى که نور آفتاب کاملًا عمودى مىتابد روزها طولانى نمىشود، و الّا خطر گرمازدگى و سوختن گیاهان وجود داشت.
3- همیشه نور آفتاب سبب بیدارى و هوشیارى و جنب و جوش و حرکت است؛ و به عکس تاریکى، سبب سکون و آرامش و خواب است. مخصوصاً در جهان حیوانات این مطلب به خوبى دیده مىشود که پرندگان با طلوع صبح بیدار شده و به صحرا مىروند، و با غروب آفتاب به لانه مىآیند و استراحت مىکنند. در روستاها که غالب مردم زندگى سالم طبیعى دارند نیز برنامه همین
است؛ در حالى که با پیشرفت تمدّن ماشینى و ایجاد نورهاى مصنوعى، بسیارى از افراد قسمت زیادى از شب را بیدار مىمانند و قسمت زیادى از روز را مىخوابند که این خود یکى از عوامل انواع بیمارىها است. قرآن با جمله هُوَ الّذِى جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیْهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً: «او کسى است که شب را براى این قرار داد که در آن آرامش بیابید و روز را روشنى بخش» (1) در حقیقت به اینگونه افراد هشدار داده است که ترک خواب شبانه سبب از دست دادن آرامش روحى است.
—
1) سوره یونس، آیه 67.
