در مبحث شناخت(1) توضیح داده شد که موانع شناخت های عقلی و قلبی همانند موانع شناخت های حسی به چهار دسته تقسیم می شوند:
1- موانع شناخت
2- موانع درست شناختن
3- موانع موقت
4- موانع دایم
مراد این است که گاه مانع به قدری قوی است که درک و فهم را به کلی از عقل و قلب سلب می کند و گاه چنان است که مانع از فهم و درک صحیح و کامل می شود و گاه مانعیت آن موقت و قابل رفع است و گاه دائم و غیرقابل زوال.
از آنجا که موانع خداشناسی از قبیل موانع شناخت های عقلی و قلبی است، تقسیمات مذکور عینا در مورد آن جاری است. توضیح اینکه:
اگر غبار هوس اندک باشد و انسان در گام های نخست از ظلم و کفر و اسراف و فسق باشد، زنگارهای آینه ی فکر و دل اندک است.
در این صورت چراغ اندیشه می تواند از ورای حجاب هوس سوسو کند و دیده ی عقل، هرچند می تواند خدا را آن گونه که باید ببیند، ولی می تواند به طور ناقص با خدا آشنا شود. ولی اگر غبار هوس بسیار باشد و زنگارهای عقل و قلب زیاد، دیده ی
عقل نابینا و آینه ی قلب تاریک می شود و انسان به کلی از شناخت خدا محروم می گردد. در این صورت، اگر زنگارها به قدری زیاد نباشد که موجب فساد کامل جوهر آینه ی دل و اندیشه شود موانع خداشناسی موقت و قابل رفع است و اگر زنگارهای هوس جوهر آینه ی عقل و قلب را فاسد کند موانع خداشناسی غیرقابل رفع و همیشگی است و در این صورت آدمی برای همیشه از اعتقاد و اعتراف به خدا محروم می گردد.
1) فصل دوم از بخش دوم از همین کتاب.
