الشَّاکر والشَّکور لغةً
«الشَّکور» مبالغة فی «الشَّاکر» والشُّکر: الثناء على المحسن بما أَولاکَه من المعروف(1)، ویکون الشکر بالقول والعمل(2)، والشُّکر مثل الحمد إِلاّ أَنّ الحمد أَعمّ منه، فإنّک تحمد الإنسان على صفاته الجمیلة، وعلى معروفه، ولا تشکره إِلاّ على معروفه دون صفاته.(3)
الشَّاکر والشَّکور فی القرآن والحدیث
لقد وردت هاتان الصفتان منسوبتین إِلى اللّه ستّ مرّات فی القرآن الکریم، ثلاثا مع صفة «الغفور»(4)، واثنتان مع صفة «العلیم»(5)، ومرّة واحدة مع صفة «الحلیم»(6)
فصل سى و پنجم
شاکر، شکور
واژه‌شناسى «شاکر» و «شکور»
صفت «شَکور (بسیار سپاس‌گزار)»، مبالغه در «شاکر (سپاس‌گزار)» است و «شکر» یعنى: ستایشِ نیکى کننده، به سبب نیکى‌اى که بر تو ارزانى داشته است، و شکر (سپاس‌گزارى / قدردانى)، با گفتار و کردار، ممکن مى‌شود و مانند حمد است، جز آن که حمد، اعم از آن است، چرا که تو انسانى را به خاطر ویژگى‌هاى زیباى او و به خاطر نیکىِ او حمد مى‌کنى؛ امّا تنها به خاطر نیکىِ او (و نه دیگر ویژگى‌هایش) او را شکر مى‌نمایى.
شاکر و شکور، در قرآن و حدیث
در قرآن کریم، این دو صفت شش بار به خدا نسبت داده شده‌اند: سه بار با صفت «غفور» و دو بار با صفت «علیم» و یک بار با صفت «حلیم».
لقد ورد فی الأَحادیث أَنّ اللّه تعالى هو الشَّاکر لمن شکره وللمطیع له، وشکر اللّه سبحانه قبول طاعة العبد وازدیاد النعم.
35 / 1
شاکِرٌ عَلیمٌ
الکتاب
«وَ کانَ اَللّهُ شاکِراً عَلِیماً».(7)
الحدیث
4735. عیسى علیه السلام- فی مَواعِظِهِ-: لا یَنقُصُ اللّهَ کَثرَةُ ما یُعطیکُم ویَرزُقُکُم، بَل بِرِزقِهِ تَعیشونَ وبِهِ تَحیَونَ، یَزیدُ مَن شَکَرَهُ، إِنَّهُ شاکِرٌ عَلیمٌ.(8)
35 / 2
غَفورٌ شَکورٌ
الکتاب
«إِنَّ اَللّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ».(9)
الحدیث
4736. الإمام علیّ علیه السلام- مِن دُعائِهِ فِی الیَومِ الثّالِثِ عَشَرَ مِن کُلِّ شَهرٍ-: اللّهُمَّ وعافِنی فی دِینی ودُنیایَ وآخِرَتی فَإِنَّکَ عَلى ذلِکَ قَدیرٌ، اللّهُمَّ و أَسأَلُکَ أَن تَتَقَبَّلَ مِنّی فَإِنَّکَ شَکورٌ.(10)
در احادیث آمده که خداى والا، سپاس‌گزارِ کسى است که او را سپاس بگزارَد و فرمان ببَرد، و سپاس‌گزارىِ خداى پاک، پذیرش طاعت بنده و افزون کردن نعمت‌هاى اوست.
35 / 1
سپاس‌گزار بسیار دانا
قرآن
«و خدا سپاس‌گزار بسیار داناست».
حدیث
4735. عیسى علیه السلام- در اندرزهاى خود-: فراوانىِ آنچه به شما عطا مى‌کند و به شما روزى مى‌دهد، [چیزى] از خدا نمى‌کاهد؛ بلکه با روزىِ او زندگى مى‌کنید و با او زنده‌اید. بر هر که او را سپاس بگزارد، مى‌افزاید که او سپاس‌گزار بسیار داناست.
35 / 2
آمرزگار بسیار سپاس‌گزار
قرآن
«همانا خدا، آمرزگارِ بسیار سپاس‌گزار است».
حدیث
4736. امام على علیه السلام- در دعاى روز سیزدهم هر ماه-: خداوندا! مرا در دین و دنیا و آخرتم، عافیت ببخش که تو به آن، توانایى. خداوندا! از تو درخواست مى‌کنم که [اعمالم را] از من بپذیرى که تو بسیار سپاس‌گزارى.
4737. الإمام الصادق علیه السلام- فِی الدُّعاءِ-: أَنتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنتَ الغَفورُ الشَّکورُ.(11)
35 / 3
صِفَةُ شُکرِهِ
4738. رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اللّهُمَّ أَنتَ الذّاکِرُ لِمَن ذَکَرَکَ، الشّاکِرُ لِمَن شَکَرَکَ، المُجیبُ لِمَن دَعاکَ، المُغیثُ لِمَن ناداکَ، وَالمُرجی لِمَن رَجاکَ، المُقبِلُ عَلى مَن ناجاکَ، المُعطی لِمَن سَأَلَکَ.(12)
4739. الإمام علیّ علیه السلام: لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ الشّاکِرُ لِلمُطیعِ لَهُ، المُملی
(13) لِلمُشرِکِ بِهِ، القَریبُ مِمَّن دَعاهُ عَلى حالِ بُعدِهِ، وَالبَرُّ الرَّحیمُ بِمَن لَجَأَ إِلى ظِلِّهِ وَاعتَصَمَ بِحَبلِهِ.(14)
4740. الإمام الحسین علیه السلام: اللّهُمَّ مُتَعالِیَ المَکانِ، عَظیمَ الجَبَروتِ… شَکورٌ إِذا شُکِرتَ، وذَکورٌ إِذا ذُکِرتَ.(15)
4741. الإمام زین العابدین علیه السلام: اللّهُمَّ… فَلَکَ الحَمدُ عَلى ما وَقَیتَنا مِنَ البَلاءِ، ولَکَ الشُّکرُ عَلى ما خَوَّلتَنا مِنَ النَّعماءِ… حَمدا یُخَلِّفُ حَمدَ الحامِدینَ وَراءَهُ، حَمدا یَملَأُ أَرضَهُ وسَماءَهُ، إِنَّکَ المَنّانُ بِجَسیمِ المِنَنِ، الوَهّابُ لِعَظیمِ النِّعَمِ، القابِلُ یَسیرَ الحَمدِ، الشّاکِرُ قَلیلَ الشُّکرِ.(16)
4737. امام صادق علیه السلام- در دعا-: تو خدایى! خدایى جز تو نیست، که آمرزگارِ بسیار سپاس‌گزارى.
35 / 3
ویژگىِ سپاس‌گزارى او
4738. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوندا! تو یاد کننده ی کسى هستى که تو را یاد کند، سپاس‌گزار کسى هستى که تو را سپاس بگزارد، اجابتگرِ کسى هستى که تو را بخواند، فریادرس کسى هستى که تو را آواز دهد، و امیدبخش کسى هستى که به تو امید بندد، روى آورنده به کسى هستى که با تو راز و نیاز کند و عطا بخش کسى هستى که از تو درخواست کند.
4739. امام على علیه السلام: خدایى جز خداىِ سپاس‌گزارنده از فرمانبرش نیست، مهلت‌دهنده ی شرک‌ورزنده به او، نزدیک به هر کس که او را در حال دورى از او بخواند و نیکى کننده ی مهربان به آن که به سایه‌سار [رحمتِ] او پناه آورَد و به ریسمان او چنگ زند.
4740. امام حسین علیه السلام: خداوندا، اى والا جایگاه، اى سترگْ چیرگى!… بسیار سپاس‌گزارى، آن گاه که سپاست گزارند و بسیار یاد کننده‌اى، آن گاه که یادت کنند.
4741. امام زین العابدین علیه السلام: خداوندا!… ستایشْ تو راست بر این که ما را از بلا نگاه داشتى و تو را سپاس بر آنچه از نعمت که به ما ارزانى داشتى… ستایشى که ستایشِ ستایشگران در پىِ آن است؛ ستایشى که زمین و آسمان را آکنده سازد؛ زیرا تویى بسیار نعمت دهنده با نعمت‌هاى بزرگ، بخشنده ی نعمت‌هاى سترگ، پذیرنده ی ستایشِ اندک و قدردانِ سپاسِ ناچیز.
1) الصحاح: ج 2 ص 702؛ معجم مقاییس اللغة: ج 3 ص 207.
2) المصباح المنیر: ص 320.
3) النهایة: ج 2 ص 493.
4) فاطر: 30، 34، الشورى: 23.
5) البقرة 158، النساء: 147.
6) التغابن: 17.
7) النساء: 147 وراجع: البقرة: 158.
8) تحف العقول: ص 507، بحار الأنوار: ج 14 ص 310 ح 17.
9) الشورى: 23 وراجع: فاطر: 30 و 34.
10) الدروع الواقیة: ص 203، بحار الأنوار: ج 97 ص 202 ح 3.
11) الکافی: ج 2 ص 583 ح 18 عن عمرو بن أبی المقدام.
12) البلد الأمین: ص 421، بحار الأنوار: ج 93 ص 267 ح 1.
13) الإملاء: الإمهال والتأخیر وإطالة العمر (النهایة: ج 4 ص 363).
14) البلد الأمین: ص 93، بحار الأنوار: ج 90 ص 139 ح 7.
15) مصباح المتهجّد: ص 827 ح 887، الإقبال: ج 3 ص 304 وفیه «ذاکر» بدل «ذَکور»، تهذیب الأحکام: ج 3 ص 78، المقنعة: ص 182 کلاهما نحوه من دون إسناد إلى المعصوم، بحار الأنوار: ج 101 ص 348 ح 1.
16) الصحیفة السجّادیّة: ص 142 الدعاء 36.
