الشَّافی لغةً
الشَّافی: اسم فاعل من مادة «شفى» وهو یدلّ على الإشراف على الشیء؛ یقال: أَشفى على الشیء، إِذا أَشرف علیه، وسُمّی الشَّفاء شفاءً لغلبته للمرض وإِشفائه علیه(1).. شفى اللّه المریض، یشفیه، شفاءً: عافاه(2)
الشَّافی فی القرآن والحدیث
تستعمل کلمة الشفاء فی القرآن والحدیث بمعنى علاج الأَمراض الجسمیة تارةً، مثل: «وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ»(3) وتارة بمعنى علاج الأَمراض الروحیة والعقلیة، مثل: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ اَلْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ»(4) ویراد باللّه تعالى «الشَّافی» کلا المعنیین، بل کما ورد فی الحدیث: «لا شافی إِلاّ اللّه».
فصل سى و چهارم
شافى
واژه‌شناسى «شافى»
صفت «شافى (بهبودبخش / شفابخش)»، اسم فاعل از مادّه ی «شفى» است که دلالت بر اِشراف بر یک چیز دارد. گفته مى‌شود: «أشفى على الشىء»، آن گاه که بر آن اشراف یابد. و شفا (بهبود) نیز از آن‌رو شفا نامیده شده که درمان، بر بیمارى غلبه مى‌کند و بر آن اشراف مى‌یابد. «خداوند، مریض را شفا داد»، یعنى: او را عافیت داد.
شافى، در قرآن و حدیث
در قرآن و حدیث، واژه ی شفا، گاه به معناى درمان بیمارى‌هاى جسمى به کار مى‌رود، مانند: «و هر گاه بیمار شوم، او مرا بهبود مى‌بخشد» و گاه به معناى درمان بیمارى‌هاى روحى و عقلى، مانند: «و از قرآن، آنچه [مایه ی] شفاست، فرو مى‌فرستیم». از نام «شافى» درباره ی خداى متعال، هر دو معنا اراده مى‌شود؛ بلکه آن سان که در حدیث وارد شده: «هیچ بهبودبخشى جز خدا نیست».
من البدیهی أَن الشَّافی هو اللّه سبحانه، وانحصار هذه الصفة به تعالى لا یعنی نفی الأَسباب فی نظام الخلق، بل القرآن الکریم وسیلة لعلاج الأَمراض الروحیة والعقلیة، أَمّا الدعاء والدواء فوسیلة لعلاج الأَمراض الجسمیة، وفی کلا الأَمرین مسبب الأَسباب هو اللّه تعالى.
34 / 1
شافِی داءِ القُلوبِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلنّاسُ قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی اَلصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ».(5)
«وَ نُنَزِّلُ مِنَ اَلْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لا یَزِیدُ اَلظّالِمِینَ إِلاّ خَساراً».(6)
الحدیث
4728. رسول اللّه صلى الله علیه و آله- فِی الدُّعاءِ-: أَسألُکَ یا قاضِیَ الأُمورِ، ویا شافِیَ الصُّدورِ….(7)
4729. الإمام العسکریّ علیه السلام- فِی الدُّعاءِ-: یا باعِثَ مَن فِی القُبورِ، یا شافِیَ الصُّدورِ.(8)
بدیهى است که شفابخش، خداست و انحصار این صفت به او، به معناى نفى اسباب در نظام آفرینش نیست؛ بلکه قرآن کریم، وسیله‌اى براى درمان بیمارى‌هاى روحى و عقلى(9) است، و دعا و دارو، وسیله‌اى براى درمان بیمارى‌هاى جسمى هستند و در هر دو مورد، سبب‌سازِ سبب‌ها خداى متعال است.
34 / 1
شفابخش بیمارىِ دل‌ها
قرآن
«اى مردم! براى شما اندرزى از پروردگارتان و درمانى براى آنچه [از بیمارى] در سینه‌ها (دل‌ها) است و رهنمون و رحمتى براى مؤمنان آمده است».
«و از قرآن، آنچه [مایه ی] شفا و رحمت براى مؤمنان است، فرود مى‌آوریم و ستمکاران را جز زیان نمى‌افزاید».
حدیث
4728. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله- در دعا-: از تو درخواست مى‌کنم، اى تمام کننده ی کارها، و اى شفابخش سینه‌ها…!
4729. امام عسکرى علیه السلام- در دعا-: اى بر انگیزنده ی کسانى که در گورها هستند، اى شفابخش سینه‌ها!
34 / 2
شافِی السُّقمِ
الکتاب
«وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ».(3)
«یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنّاسِ».(10)
الحدیث
4730. رسول اللّه صلى الله علیه و آله- فی دُعاءِ الفَرَجِ-: یا سابِغَ النِّعَمِ، یا کاشِفَ الأَلَمِ، یا شافِیَ السُّقمِ.(11)
34 / 3
شافی کُلِّ بَلوى
4731. الفصول المهمّة عن أَبی حمزة الثُّمالیّ: کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَقولُ لِأَولادِهِ: یا بَنِیَّ، إِذا أَصابَتکُم مُصیبَةٌ مِن مَصائِبِ الدُّنیا، أَو نَزَلَ بِکُم فاقَةٌ أَو أَمرٌ فادِحٌ… فَلیَقُل: یا مَوضِعَ کُلِّ شَکوى، یا سامِعَ کُلِّ نَجوى، یا شافِیَ کُلِّ بَلوى….(12)
34 / 4
لا شافِیَ إلاّ هُوَ
4732. الإمام علیّ علیه السلام: کانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله إِذا دَخَلَ عَلى مَریضٍ قال: أَذهِبِ البَأسَ رَبَّ
34 / 2
شفابخش بیمارى
قرآن
«و هر گاه بیمار شوم، او مرا بهبود مى‌بخشد».
«از شکم‌هاى آنها (زنبوران عسل)، شربتى به رنگ‌هاى گوناگون در مى‌آید که در آن، درمانى براى مردم است».
حدیث
4730. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله- در دعاى فرج-: اى فراوان کننده ی نعمت‌ها، اى از میان بَرنده ی درد، اى شفابخش بیمارى‌ها!
34 / 3
شفابخش هر بلا
4731. الفصول المهمّة- به نقل از ابو حمزه ثُمالى-: على بن حسین (امام زین‌العابدین) علیه السلام به فرزندانش مى‌فرمود: «اى فرزندان من! هر گاه مصیبتى از مصیبت‌هاى دنیا به شما رسید، یا نیازى یا امرى گران‌بار بر [یکى از] شما فرود آمد،… پس بگوید: «اى جایگاهِ [بردنِ] هر شِکوا، اى شنونده هر راز و نجوا، اى شفابخش هر بلا!…»».
34 / 4
شفابخشى جز او نیست
4732. امام على علیه السلام: پیامبر خدا، هر گاه بر بیمارى وارد مى‌شد، مى‌گفت: «اى پروردگار
البَأَسِ(13)، وَاشفِ أَنتَ الشّافی لا شافِیَ إِلاّ أَنتَ.(14)
4733. عنه علیه السلام- فی تَفسیرِ الأَذانِ-: فِی المَرَّةِ الثّانِیَةِ: «أَشهَدُ أَن لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ» مَعناهُ:
أَشهَدُ أَن لا هادِیَ إِلاَّ اللّهُ… ولا کافِیَ ولا شافِیَ، ولا مُقَدِّمَ ولا مُؤَخِّرَ إِلاَّ اللّهُ.(15)
34 / 5
شافِی مَنِ استَشفاهُ
4734. رسول اللّه صلى الله علیه و آله- فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ-: یا شافِیَ مَنِ استَشفاهُ.(16)
سختى! سختى را ببَر و بهبود ده. تویى بهبودبخش. هیچ شفابخشى جز تو نیست».
4733. امام على علیه السلام- در تفسیر اذان-: معناى «گواهى مى‌دهم که خدایى جز اللّه نیست»، در بار دوم، آن است که گواهى مى‌دهم که راهنمایى جز اللّه نیست… و هیچ بسنده و شفابخش و به پیشْ اندازنده و به تأخیرْ اندازنده‌اى جز اللّه نیست.
34 / 5
شفابخشِ هر که از او شفا بخواهد
4734. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله- در دعاى جوشن کبیر-: اى شفابخشِ آن که از او شفا خواهد!
1) معجم مقاییس اللغة: ج 3 ص 199.
2) المصباح المنیر: ص 319.
3) الشعراء: 80.
4) الإسراء: 82.
5) یونس: 57.
6) الاسراء: 82 وراجع: فصّلت: 44.
7) سنن الترمذی: ج 5 ص 483 ح 3419، صحیح ابن خزیمة: ج 2 ص 166 ح 1119، المعجم الکبیر: ج 10 ص 283 ح 10668، تاریخ دمشق: ج 17 ص 159 کلّها عن ابن عبّاس، کنزالعمّال: ج 2 ص 171 ح 3608؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 193 ح 283 عن ابن عبّاس.
8) المصباح للکفعمی: ص 113، العُدد القویّة: ص 206 من دون إسنادٍ إلى المعصوم، بحار الأنوار: ج 86 ص 175 ح 45 نقلاً عن مصباح المتهجّد.
9) البته- چنان‌که در شمارى از احادیث آمده- درمان برخى از بیمارى‌هاى جسمى نیز به وسیله ی قرآن امکان‌پذیر است.
10) النحل: 69.
11) مهج الدعوات: ص 120، بحار الأنوار: ج 95 ص 281 ح 4.
12) الفصول المهمّة: ص 203، کشف الغمّة: ج 2 ص 180 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام و ص 208 وفیهما «بلاء» بدل «بلوى»، بحار الأنوار: ج 91 ص 374 ح 31.
13) فی بحار الأنوار: «الناس» بدل «البأس».
14) الأمالی للطوسی: ص 638 ح 1315 عن الحارث، مکارم الأخلاق: ج 2 ص 245 ح 593 وفی صدره «وروی أنّه صلى الله علیه و آله کان یقول…» نحوه، بحار الأنوار: ج 95 ص 30 ح 14؛ مسند أبی یعلى: ج 4 ص 74 ح 3861، المعجم الأوسط: ج 6 ص 150 ح 6053 کلاهما عن أنس عنه صلى الله علیه و آله، المصنف لابن أبی شیبة: ج 7 ص 77 ح 4 عن الحارث عنه صلى الله علیه و آله وفیه «ربّ الناس» بدل «رب البأَس»، کنزالعمّال: ج 9 ص 209 ح 25697.
15) التوحید: ص 239 ح 1، معانی الأخبار: ص 39 ح 1 کلاهما عن یزید بن الحسین عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، فلاح السائل: ص 264 ح 156 عن زید بن الحسن عن الإمام الکاظم عن آبائه عنه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 84 ص 132 ح 24.
16) المصباح للکفعمی: ص 342 ح 60، بحار الأنوار: ج 94 ص 392.
