الحد (اندازه)

5548. الإمام علیّ علیه السلام: لَیسَ لَهُ حَدٌّ یَنتَهی إِلى حَدِّهِ.(1)

5549. عنه علیه السلام: وحَدَّ الأَشیاءَ کُلَّها عِندَ خَلقِهِ، إِبانَةً لَها مِن شَبَهِهِ، وإِبانَةً لَهُ مِن شَبَهِها.(2)

5550. عنه علیه السلام: حَدَّ الأَشیاءَ عِندَ خَلقِهِ لَها إِبانَةً لَهُ مِن شَبَهِها، لا تُقَدِّرُهُ الأَوهامُ بِالحُدودِ وَالحَرَکاتِ، ولا بِالجَوارِحِ وَالأَدَواتِ… تَعالَى اللّهُ عَمّا یَنحَلُهُ المُحَدِّدونَ مِن صِفاتِ الأَقدارِ، ونِهایاتِ الأَقطارِ، وتَأَثُّلِ 3المَساکِنِ، وتَمَکُّنِ الأَماکِنِ، فَالحَدُّ لِخَلقِهِ مَضروبٌ، وإِلى غَیرِهِ مَنسوبٌ.(3)

5548. امام على علیه السلام: خداوند، اندازه‌اى ندارد که به آن اندازه، پایان یابد.

5549. امام على علیه السلام: همه چیز را هنگام آفرینش آنها اندازه‌دار کرد تا آنها از همانند خدا بودن، دور باشند و خدا از همانندِ آنها بودن، دور بماند.

5550. امام على علیه السلام: چیزها را هنگام آفرینش آنها اندازه‌دار کرد تا خدا از همانند آنها بودن، دور بماند. گمان‌ها او را با اندازه‌ها و حرکت‌ها و اندام‌ها و ابزارها اندازه نمى‌گذارند…. [خداوند متعال] از اندازه‌اى که اندازه‌گذاران براى او ادّعا مى‌کنند و ویژگى‌هاى اندازه‌ها، نهایت‌هاى کرانه‌ها، جاى گرفتن در جایگاه‌ها و قرار گرفتن در مکان‌ها را به او نسبت مى‌دهند، برتر است. پس اندازه، شایسته ی آفریده ی اوست و به غیر او نسبت داده مى‌شود.

5551. عنه علیه السلام: لا یُشمَلُ بِحَدٍّ ولا یُحسَبُ بِعَدٍّ، وإِنَّما تَحُدُّ الأَدَواتُ أَنفُسَها، وتُشیرُ الآلاتُ إِلى نَظائِرِها… ولا یُقالُ لَهُ حَدٌّ ولا نِهایَةٌ، ولاَ انقِطاعٌ ولا غایَةٌ، ولا أَنَّ الأَشیاءَ تَحویهِ فَتُقِلَّهُ أَو تُهوِیَهُ.(4)

5552. عنه علیه السلام- فی تَعظیمِ اللّهِ جَلَّ و عَلا-: أَنتَ اللّهُ الَّذی لَم تَتَناهَ فِی العُقولِ فَتَکونَ فی مَهَبِّ فِکرِها مُکَیَّفا، ولا فی رَوِیّات خَواطِرِها فَتَکونَ مَحدودا مُصَرَّفا.(5)

5553. عنه علیه السلام: لا یُدرَک بِوَهمٍ، ولا یُقَدَّرُ بِفَهمٍ… ولا یُحَدُّ بِأَینٍ.(6)

5554. عنه علیه السلام: تَعالَى الَّذی لَیسَ لَهُ وَقتٌ مَعدودٌ، ولا أَجَلٌ مَمدودٌ، ولا نَعتٌ مَحدودٌ، سُبحانَ الَّذی لَیسَ لَهُ أَوَّلٌ مُبتَدَأٌ، ولا غایَةٌ مُنتَهىً، ولا آخِرٌ یَفنى.(7)

5555. عنه علیه السلام: الحَمدُ للّهِ‌ِ… الَّذی لا یُدرِکُهُ بُعدُ الهِمَمِ، ولا یَنالُهُ غَوصُ الفِطَنِ، الَّذی لَیسَ لِصِفَتِهِ حَدٌّ مَحدودٌ، ولا نَعتٌ مَوجودٌ، ولا وَقتٌ مَعدودٌ، ولا أَجَلٌ مَمدودٌ.(8)

5556. الکافی عن أبی حمزة: قالَ لی عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام: یا أَبا حَمزَةَ، إِنَّ اللّهَ لا یوصَفُ بِمَحدوِدیَّةٍ، عَظُمَ رَبُّنا عَنِ الصِّفَةِ، فَکَیفَ یوصَفُ بِمَحدودِیَّةٍ مَن لا یُحَدُّ،

5551. امام على علیه السلام: [خداوند منّان] نه در اندازه‌اى در مى‌آید و نه در شمار مى‌آید، که ابزارها خود را محدود و آلت‌ها به مانندهایشان اشاره مى‌کنند…. نمى‌توان گفت: اندازه و سرانجام و پایان و نهایت دارد، و نمى‌توان گفت: چیزها او را فرا مى‌گیرند و او را کم یا واژگون مى‌سازند.

5552. امام على علیه السلام- در بزرگداشت خداى باشکوه و بلند پایه-: تو آن خدایى هستى که نه در خِردها اندازه‌اى دارى تا در گذرِ اندیشه ی خردها، چگونگى یابى، و نه در اندیشه‌هایى که در خِردها خطور مى‌کند، اندازه دارى تا اندازه‌دار و دگرگونى‌پذیر گردى.

5553. امام على علیه السلام: با گمان، نمى‌توان به او رسید و با فهم، اندازه گذارده نمى‌شود… و با مکان، محدود نمى‌گردد.

5554. امام على علیه السلام: بلند مرتبه است خدایى که زمانِ شمرده شده، سرانجامِ دراز و صفت اندازه‌دار ندارد. پاک است خدایى که ابتداىِ آغاز شده، نهایتِ به پایان رسیده و انتهاى تمام شدنى ندارد.

5555. امام على علیه السلام: ستایش، براى خدایى است که… دورپروازى همّت‌ها او را درک نمى‌کند و ژرفکاوى اندیشه‌ها به او نمى‌رسد؛ او که وصفش اندازه ی محدود، ویژگى یافت شده، زمانِ شمارش شده و سرانجام دراز ندارد.

5556. الکافى- به نقل از ابو حمزه-: امام زین‌العابدین علیه السلام به من فرمود: «اى ابا حمزه! خدا به اندازه‌داشتن وصف نمى‌شود. پروردگار ما بزرگ‌تر از چنین صفتى است، و چگونه کسى که اندازه‌اى ندارد، با اندازه‌داشتن وصف مى‌شود،

ولا تُدرِکُهُ الأَبصارُ وهُوَ یُدرِکُ الأَبصارَ وهُوَ اللَّطیفُ الخَبیرُ؟!(9)

5557. الإمام زین العابدین علیه السلام- مِن دُعائِهِ یَومَ عَرَفَةَ-: أَنتَ الَّذی لا تُحَدُّ فَتَکونَ مَحدودا، ولَم تُمَثَّل فَتَکونَ مَوجودا، ولَم تَلِد فَتَکونَ مَولودا.(10)

5558. الإمام الصادق علیه السلام: هُوَ الخالِقُ لِلأَشیاءِ لا لِحاجَةٍ، فَإِذا کانَ لا لِحاجَةٍ استَحالَ الحَدُّ وَالکَیفُ فیهِ.(11)

5559. الإمام الکاظم علیه السلام:… فَاحذَروا فی صِفاتِهِ مِن أَن تَقِفوا لَهُ عَلى حَدٍّ تَحُدّونَهُ، بِنَقصٍ أَو زِیادَةٍ، أَو تَحریکٍ أَو تَحَرُّکٍ، أَو زَوالٍ أَو استِنزالٍ، أَو نُهوضٍ أَو قُعودٍ؛ فَإِنَّ اللّهَ- جَلَّ وعَزَّ- عَن صِفَةِ الواصِفینَ ونَعتِ النّاعِتینَ وتَوهُّمِ المُتَوهِّمینَ.(12)

5560. عنه علیه السلام: إِنَّ اللّهَ- تَبارَکَ وتَعالى- أَجَلُّ و أَعظَمُ مِن أَن یُحَدَّ بِیَدٍ أَو رِجلٍ، أَو حَرَکَةٍ أَو سُکونٍ، أَو یوصَفَ بِطولٍ أَو قِصَرٍ، أَو تَبلُغَهُ الأَوهامُ، أَو تُحیطَ بِهِ صِفَةُ العُقولِ.(13)

5561. الإمام الرضا علیه السلام: ولَو حُدَّ لَهُ وَراءٌ؛ إِذا حُدَّ لَهُ أَمامٌ، ولَوِ التُمِسَ لَهُ التَّمامُ؛ إِذاً لَزِمَهُ النُّقصانُ.(14)

در حالى که دیده‌ها او را در نمى‌یابند و او دیده‌ها را درک مى‌کند، و او ریزبین و آگاه است؟!

5557. امام زین العابدین علیه السلام- از دعایش در روز عرفه-: تویى که اندازه‌اى ندارى تا محدود گردى، مانندى ندارى تا یافت شوى و نزاییده‌اى تا زاده شوى.

5558. امام صادق علیه السلام: اوست آفریدگار چیزها، امّا نه به خاطر نیاز [به آنها]. حال که چنین است، اندازه و چگونگى داشتن او محال است.

5559. امام کاظم علیه السلام:… بپرهیزید از این که در توصیف خدا به اندازه‌اى معتقد شوید که با آن، خدا را با کاستى و فزونى، یا حرکت‌دهى و حرکت‌پذیرى، یا جا به جایى یا فرود آمدن، یا برخاستن یا نشستن، محدود سازید؛ چرا که خدا از توصیف وصف کنندگان و ستایش ستایندگان و گمان گمان‌کنندگان، برتر است.

5560. امام کاظم علیه السلام: خداى والا و بلندمرتبه، با شکوه‌تر و سترگ‌تر از این است که با دست و پا، یا حرکت و سکون، محدود شود یا با درازى و کوتاهى وصف گردد، یا گمان‌ها به او برسند، یا توصیف خِردها به او احاطه یابد.

5561. امام رضا علیه السلام: اگر براى خدا پشتِ سر در نظر گرفته شود، پیشِ رو خواهد داشت و اگر کامل شدن بخواهد، او را کاستى لازم مى‌آید.

5562. عنه علیه السلام: لا یَتَغَیَّرُ اللّهُ بِانغِیارِ المَخلوقِ، کَما لا یَتَحَدَّدُ بِتَحدیدِ المَحدودِ.(15)

5563. الإمام الهادی علیه السلام: سُبحانَ مَن لا یُحَدُّ ولا یُوصَفُ! لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ.(16)

5562. امام رضا علیه السلام: خداوند، با تغییر کردن آفریده تغییر نمى‌کند، همان طور که با محدود کردن چیز اندازه‌دار، محدود نمى‌گردد.

5563. امام هادى علیه السلام: پاک است آن که اندازه‌دار نمى‌شود و توصیف نمى‌گردد. چیزى همانند او نیست.

1) الکافی: ج 1 ص 142 ح 7، التوحید: ص 33 ح 1 کلاهما عن الحارث الأعور، بحار الأنوار: ج 4 ص 266 ح 14.

2) تأثَّل: تأصَّل (القاموس المحیط: ج 3 ص 327).

3) نهج البلاغة: الخطبة 163.

4) نهج البلاغة: الخطبة 186، الاحتجاج: ج 1 ص 476 ح 116.

5) نهج البلاغة: الخطبة 91، التوحید: ص 54 ح 13 نحوه وکلاهما عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 4 ص 277 ح 16.

6) نهج البلاغة: الخطبة 182 عن نوف البکالی، بحار الأنوار: ج 4 ص 314 ح 40.

7) الکافی: ج 1 ص 135 ح 1 عن محمّد بن أبی عبداللّه ومحمّد بن یحیى جمیعا رفعاه إلى الإمام الصادق علیه السلام، التوحید: ص 42 ح 3 عن الحصین بن عبدالرحمن عن أبیه عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 4 ص 269 ح 15.

8) نهج البلاغة: الخطبة 1، الاحتجاج: ج 1 ص 473 ح 113، بحار الأنوار: ج 4 ص 247 ح 5.

9) الکافی: ج 1 ص 100 ح 2، تفسیر العیّاشی: ج 1 ص 373 ح 78 نحوه، بحار الأنوار: ج 3 ص 308 ح 47.

10) الصحیفة السجّادیّة: ص 187 الدعاء 47، الإقبال: ج 2 ص 150 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 98 ص 263.

11) الکافی: ج 1 ص 145 ح 6 عن حمزة بن بزیع، التوحید: ص 169 ح 2، معانی الأخبار: ص 20 ح 2 کلاهما عن أحمد بن أبی عبد اللّه عن أبیه رفعه إلى الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 4 ص 66 ح 6.

12) الکافی: ج 1 ص 125 ح 1، التوحید: ص 183 ح 18 ولیس فیه «أو استنزال»، الاحتجاج: ج 2 ص 327 ح 264 کلّها عن یعقوب بن جعفر الجعفری، بحار الأنوار: ج 3 ص 311 ح 5.

13) التوحید: ص 75 ح 30 عن یعقوب بن جعفر، بحار الأنوار: ج 3 ص 300 ح 32.

14) التوحید: ص 40 ح 2، عیون أخبار الرضا: ج 1 ص 153 ح 51 کلاهما عن محمّد بن یحیى بن عمر بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام والقاسم بن أیّوب العلوی، الأمالی للمفید: ص 258 ح 4 عن محمّد بن زید الطبری، الأمالی للطوسی: ص 24 ح 28 عن محمّد بن یزید الطبری، نهج البلاغة: الخطبة 186، تحف العقول: ص 67 کلاهما عن الإمام علیّ علیه السلام، الاحتجاج: ج 2 ص 364 ح 283 والثلاثة الأخیرة نحوه، بحار الأنوار: ج 4 ص 230 ح 3.

15) التوحید: ص 37 ح 2، عیون أخبار الرضا: ج 1 ص 151 ح 51 کلاهما عن محمّد بن یحیى بن عمر بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام والقاسم بن أیّوب العلوی، الأمالی للمفید: ص 255 ح 4 عن محمّد بن زید الطبری، الأمالی للطوسی: ص 23 ح 28 عن محمّد بن یزید الطبری وکلاهما نحوه، الاحتجاج: ج 2 ص 362 ح 283 وفیه «بتغیر المخلوقین» بدل «بانغیار المخلوق»، تحف العقول: ص 63 عن الإمام علیّ علیه السلام وفیه «بتغییر» بدل «بانغیار»، بحار الأنوار: ج 4 ص 229 ح 3.

16) الکافی: ج 1 ص 102 ح 5 عن إبراهیم بن محمّد الهمدانی و ح 8 عن محمّد بن علیّ القاسانی و ح 9 عن بشر بن بشّار النیسابوری، التوحید: ص 100 ح 9 عن إبراهیم بن محمّد الهمدانی و ص 110 ح 12 عن محمّد بن علیّ القاسانی و ح 13 عن بشر بن بشّار النیسابوری، بحار الأنوار: ج 3 ص 294 ح 17.